Ondanks de garantiestelling door het ministerie van VWS voor de bouw van een nieuwe reactor in Petten, de PALLAS-reactor, blijft de leveringszekerheid van medische isotopen voorlopig een zorgenkindje. Er is nog altijd een gat in de financiering van de PALLAS-reactor dat gedicht moet worden, en de reactor zal op zijn vroegst pas in 2030 in werking zijn. Prof. dr. Andor Glaudemans, als hoogleraar Nucleaire geneeskunde verbonden aan het UMC Groningen en voorzitter van de Nederlandse Vereniging voor Nucleaire Geneeskunde, schetst de achtergronden van het probleem en een mogelijke uitweg in de komende jaren.
De productie van radio-isotopen voor toepassing in de diagnostiek en behandeling van kanker, infectieziekten, en neurologische en cardiovasculaire aandoeningen wordt grotendeels verzorgd door zes kernreactoren in Nederland, België, Tsjechië, Polen, Australië en Zuid-Afrika. Een probleem is dat dit allemaal oudere reactoren zijn die aan vervanging toe zijn. Ze krijgen regelmatig met onvoorziene uitval van de productie te maken. Omdat tegelijkertijd de vraag naar medische isotopen steeds verder is toegenomen, manifesteert dit probleem zich regelmatig in het ziekenhuis waar de behandeling van patiënten met kanker niet op tijd kan plaatsvinden.
Grootste gebruiker medische isotopen
Er zijn meer dan twintig medische isotopen die worden gebruikt voor diagnostiek en behandeling, de meeste bij patiënten met kanker. Andor Glaudemans somt de verschillende toepassingen op: “Enerzijds heb je medische isotopen die gamma- of positronstralen leveren en die puur voor beeldvorming gebruikt worden, en anderzijds isotopen die alfa- of bètastralen afgeven en die gebruikt worden voor lokale behandeling van tumoren. Een deel van de isotopen voor diagnostiek kunnen in enkele ziekenhuizen, zoals het UMC Groningen en locatie VUmc van het Amsterdam UMC, ter plekke gemaakt worden. Andere ziekenhuizen betrekken deze van industriële producenten in Nederland. Voor de meeste therapeutische isotopen is echter een nucleaire reactor noodzakelijk.”
Voor de behandeling van kanker is van oudsher Jodium-131 het meest gebruikt, voor zowel goedaardige als kwaadaardige schildklierziekten. In de loop van de tijd zijn daar Radium-223 voor de behandeling van uitzaaiingen in het skelet en Lutetium-177 in de vorm van 177Lu-octreotaat voor de behandeling van neuro-endocriene tumoren bijgekomen, en als meest recente 177Lu-PMSA voor gemetastaseerde prostaatkanker. Glaudemans: “Met deze laatste toevoeging hebben we voor het eerst te maken met een patiëntengroep die in grote aantallen voorkomt. Lutetium-177 is nu het meest gebruikte medische isotoop voor behandeling in de oncologie. Dit isotoop kan, net als Jodium-131, nu alleen geproduceerd worden in een kernreactor zoals de huidige reactor in Petten.”
Kwetsbaar
De beheerders van de bestaande zes kernreactoren werken al geruime tijd samen om de leveringszekerheid van medische isotopen zo goed mogelijk te garanderen. De aanleiding hiervoor was een tekort in 2009 aan Molybdeen-99/Technetium-99m, een medische isotoop die wereldwijd veel gebruikt wordt voor diagnostiek van onder andere hartfalen en kanker. Sindsdien stemmen de zes kernreactoren onderling af wanneer ze produceren en wanneer ze stilliggen voor onderhoud en dergelijke.
Glaudemans: “Op het moment dat één of meerdere reactoren tegelijk stilliggen, ontstaat er een tekort aan medische isotopen dat vrij snel doorwerkt in de zorg, in de vorm van uitstel van diagnostiek en behandeling. Op dit moment (red. 1 november) is er bijvoorbeeld een probleem met de reactor in België en gepland onderhoud van twee andere reactoren. We verwachten daardoor de komende weken weer een tekort aan Molybdeen en Jodium-131, maar waarschijnlijk niet van de andere medische isotopen. Nu de behoefte aan Lutetium-177 flink is toegenomen, maar ook met het oog op de toekomst, is dringend actie nodig om de productiecapaciteit te verhogen en de leveringszekerheid op de lange termijn blijvend te kunnen garanderen. Tegen 2040 wordt een vervijfvoudiging van de behoefte aan medische isotopen voor behandeling voorzien.”
PALLAS-reactor stapje dichterbij
In september van dit jaar heeft het ministerie van VWS bekend gemaakt middelen te reserveren voor de bouw van de nieuwe PALLAS-reactor in Petten.1 De Nederlandse overheid heeft hiervoor 1,29 miljard euro gereserveerd voor de komende tien jaar, nadat duidelijk was geworden dat niet op financiële steun vanuit de Europese Unie gerekend mocht worden. Glaudemans: “Bij dit besluit van VWS speelt, naast de leveringszekerheid, een belangrijke rol dat Nederland hiermee haar toppositie op nucleair geneeskundig gebied wil handhaven, de mogelijkheden voor onderzoek en innovatie wil waarborgen en dat we ons niet afhankelijk willen maken van landen als Rusland en China als toeleveranciers van grondstoffen.”
Met de overheidsgarantie van 1,29 miljard euro is het echter nog geen gelopen race; er dient nog 330 miljoen euro aan dekking gevonden te worden. Glaudemans: “Voor private investeerders was het risico van de financiering van het totale PALLAS-project te groot, omdat de winstmarge op deze producten beperkt en de terugverdientijd lang is, mede als gevolg van de lange realisatietijd. Met de nu toegezegde garantie hoopt de overheid dat private partijen wel bereid zijn financieel bij te springen. Wij hopen dat in het eerste of tweede kwartaal van 2023 ook voor het resterende bedrag investeerders gevonden zijn.” Het is de bedoeling dat, als de nieuwe reactor er eenmaal is in 2030 zoals gepland en de productie daar goed draait, de huidige Pettense reactor uit bedrijf genomen wordt.
Overbrugging
Omdat de PALLAS-reactor niet voor 2030 operationeel zal zijn, blijft het risico van tekorten de komende jaren bestaan. Een nieuwe faciliteit voor de productie van medische isotopen, die op dit moment in Veendam gebouwd wordt door de firma SHINE, kan wellicht tot dan voor enige verlichting zorgen. Glaudemans: “SHINE werkt aan een productiefaciliteit die op zijn vroegst in 2025 of 2026 gaat draaien. Er zal in eerste instantie Jodium-131, Molybdeen-99 en Lutetium-177 worden geproduceerd, dus de drie meest gebruikte medische isotopen; voor de overige blijven we voorlopig afhankelijk van kernreactoren. Hoewel we als Nederlandse Vereniging voor Nucleaire Geneeskunde achter de plannen van SHINE staan, moet het bedrijf nog wel bewijzen dat het met zijn niet-conventionele techniek op grote schaal medische isotopen kan produceren en deze tijdig bij elk ziekenhuis kan aanleveren. SHINE claimt dat zijn technologie effectiever en schoner is dan een kernreactor, wat in een onderzoek door TU Delft bevestigd is.”
Toekomst
Met op termijn twee productiefaciliteiten voor medische isotopen in het land behoudt Nederland internationaal haar huidige koppositie in de nucleaire geneeskunde. Glaudemans verwacht dat daarmee de leveringszekerheid gewaarborgd zal zijn. Daarnaast benadrukt hij dat hiermee de voorwaarden geschapen zijn voor de verdere ontwikkeling van zijn vakgebied door middel van onderzoek en innovatie. “De nucleaire geneeskunde is de afgelopen tijd al een steeds belangrijker rol gaan spelen in de diagnostiek en behandeling van kanker, maar de ontwikkelingen gaan door. Lutetium-177 was tien jaar geleden nog niet aan de orde, nu zijn er mensen bezig met de alfastraler Actinium-225, ook voor prostaatkanker. Ik weet niet welke medische isotopen we over tien jaar willen inzetten, maar wij willen de garantie dat, als we een medische isotoop vinden die geschikt is voor de patiënt en waar de patiënt baat bij heeft, die isotoop ook daadwerkelijk geproduceerd kan worden.”
Referentie
1. Kamerbrief kabinetsbesluit PALLAS, 20 september 2022. Te raadplegen via www.rijksoverheid.nl/documenten/kamerstukken/2022/09/20/kamerbrief-kabinetsbesluit-pallas
Dr. Marinus Lobbezoo, wetenschapsjournalist
Oncologie Up-to-date 2022 vol 13 nummer 6
DEEL DIT ARTIKEL:
