Prof. dr. Bob Pinedo is emeritus hoogleraar Medische oncologie en yiu di Korsou: kind van Curaçao.1 Op zijn 16e verliet hij het eiland om vanuit Nederland een prestigieuze carrière op te bouwen. Na zijn emeritaat in 2008 besloot hij zijn kennis en ervaring in dienst te stellen van de ‘vergeten bevolking’ op Curaçao. Nu, na ruim twaalf jaar van ups en downs, staat er een goed lopend systeem voor screeningen op borst-, baarmoederhals- en dikkedarmkanker. “Maar er moet zoveel meer gebeuren. De armoede heeft grote gezondheidseffecten, ook voor kanker.” Een gesprek met een bevlogen arts, onderzoeker, ondernemer en rusteloos mens.
De gelauwerde emeritus hoogleraar reist nog veel. Een familiebezoek in de Verenigde Staten is net achter de rug, vertelt hij, en binnenkort vertrekt hij naar Amsterdam, waar hij nog enkele keren per jaar second opinions doet. Maar een groot deel van het jaar woont hij op zijn geliefde geboorte-eiland.
Preventie
Curaçao telt 160.000 inwoners. De sociaal-economische problemen zijn fors. Bijna een derde van de bevolking leeft onder de armoedegrens en meer dan 50.000 mensen zijn aangewezen op voedselpakketten. Een bittere situatie die zich ook vertaalt naar gezondheidsproblemen, zoals hoge bloeddruk bij 20% en obesitas of overgewicht bij 65% van de bevolking.2 Over diabetes zijn geen betrouwbare cijfers bekend, maar het komt voor bij minstens 10% van de inwoners.
Dat Bob Pinedo zich na zijn emeritaat op Curaçao zou focussen op preventie, was zonneklaar. Hij kende niet alleen de problematiek en cultuur van het eiland, hij was ook als voorzitter van het Integraal Kankercentrum Amsterdam in de jaren tachtig van de vorige eeuw betrokken geweest bij de start van het Nederlandse bevolkingsonderzoek naar borst- en baarmoederhalskanker. Desondanks volgde een parcours vol logistieke hobbels en financiële hoofdbrekens.
Met privaat geld wist Pinedo in 2009 het preventiecentrum Fundashon Prevenshon te financieren, tot op heden de spil van de screeningsactiviteiten.3 Ook de eerste autobus werd aangeschaft om deelnemers van en naar het screeningscentrum te vervoeren. Het team, bestaande uit een arts-manager, twee röntgenlaboranten, twee administratief medewerkers en een buschauffeur, startte in 2010 met de eerste borstkankerscreeningen.
Omdat borstkanker bij vrouwen op Curaçao op relatief jonge leeftijd voorkomt, worden zij al vanaf 45 jaar uitgenodigd. Niet via de post: die wordt onregelmatig bezorgd of komt niet aan, omdat een deel van de inwoners geen brievenbus heeft. Televisie en met name radio zijn wel sterke kanalen om de bevolking te bereiken. Vanaf het begin is Pinedo daarom regelmatig te gast in uitzendingen om het bevolkingsonderzoek toe te lichten. Ook gaat hij nog steeds de wijken in, maakt contact, geeft voorlichting. Hij spreekt letterlijk dezelfde taal, het Papiaments.
Gezondheidswinst
De opkomst voor de borstkankerscreening ligt stabiel rond 50%. In totaal zijn er circa 100.000 mammografieën gemaakt, waarbij in de eerste jaren vooral vergevorderde tumoren werden ontdekt. In lijn met de verwachting ziet het team tegenwoordig ook veel ductaal carcinoom in situ. Pinedo noemt daarnaast de bewustwording bij andere artsen als resultaat. “Huisartsen sturen nu eerder dan voorheen vrouwen door voor borstonderzoek, en dat is ook gezondheidswinst.”
Ondanks het succes en eerdere toezeggingen bleef de Curaçaose regering terughoudend met financieren. Pas in 2015, ruim na het verstrijken van de afgesproken termijn, werd de financiële belofte ingelost, weliswaar met een lager bedrag dan toegezegd. De voorbereidingen voor de screening op baarmoederhalskanker waren inmiddels in volle gang. Dr. Desiree Hooi bracht in het kader van haar promotieonderzoek de HPV-stammen in kaart en concludeerde dat er op Curaçao andere types circuleren dan in westerse landen.4 “Cruciale informatie die eigenlijk consequenties zou moeten hebben voor de vaccinaties. Het westerse quadri-vaccin dat hier sinds 2018 gegeven wordt, voldoet simpelweg niet.” Pinedo is teleurgesteld dat de regering niets met deze kennis doet. Alleen vermogende, veelal blanke inwoners vinden hun weg naar een voor hen effectiever nona-vaccin.
Het vooronderzoek maakte de weg vrij voor het huidige HPV-bevolkingsonderzoek onder vrouwen tussen 25 en 65 jaar. Behalve in het preventiecentrum in Willemstad vinden de screeningen plaats in vier gelieerde huisartsenpraktijken, verdeeld over het eiland. De deelname aan deze screening heeft nog niet de 50% van de targetpopulatie bereikt, maar trekt nu goed aan. Sinds de start in 2017 zijn circa 20.000 vrouwen gescreend. Daarvan werd 20% positief getest.
Mannen motiveren
Met privaat geld en de aanvulling van de overheid was er voldoende ruimte voor screening op dikkedarmkanker. Opnieuw deed zich een logistiek vraagstuk voor. Behalve dat de post geen optie was voor het vervoeren van de fecale immunochemische tests (FIT), kon het team ook geen beroep doen op de twee, toch al overbelaste scopisten op het eiland. “We besloten om de, inmiddels twee autobussen van de borstkankerscreening in te zetten voor het transport van de FIT-devices. En dankzij financiële steun van Nederlandse stichtingen komt drs. Michiel van Haastert, MDL-arts in Groningen, om de twee maanden naar Curaçao om coloscopieën te verrichten bij de positief geteste mensen.”
Opnieuw stemmen de cijfers Pinedo tevreden: in het afgelopen jaar hebben 5.500 mensen tussen 50 en 75 jaar ontlasting ingeleverd. Bij 350 werd een positieve FIT-uitslag vastgesteld, van wie er ruim 250 een coloscopie hebben ondergaan. Het resultaat: dertien carcinomen, vijftig advanced adenomas (AA), 76 non-AA en 91 volledig normaal slijmvlies. Opvallend is de lage opkomst onder mannen: de helft van het aantal vrouwen. Om die groep aan te spreken vraagt Pinedo nu standaard een man mee als hij een tv- of radio-interview geeft.
Horizon
Voldaan is Pinedo nog niet. Een vurige wens is bijvoorbeeld een kankerregistratie. “Alles loopt: de screeningen, verwijzingen, behandelingen en ons team groeide van zes naar dertig mensen, met Louise Elstak als algemeen directeur. Maar een kankerregistratie is hier niet, en dat is essentieel om ons werk goed te kunnen evalueren!” De ontwikkelingen op Bonaire, het eiland dat de status heeft van een Nederlandse gemeente en waar binnenkort met steun van het RIVM de kankerregistratie wordt opgezet, volgt hij daarom aandachtig. Hij hoopt ervan te kunnen leren.
Zijn handen jeuken ook om een afdeling Klinische genetica op te zetten. Juist op Curaçao komen BRCA1- of -2-genmutaties relatief veel voor, ook in zijn eigen familie. “Opnieuw zijn het de vermogende mensen die zich onderzoek kunnen veroorloven in westerse landen. Dat wil ik veranderen.”
Maar Pinedo’s horizon reikt verder dan kankeronderzoek. “Ik zou ook graag bevolkingsonderzoek starten naar chronische ziekten zoals nieraandoeningen, diabetes en overgewicht. De stichting heet niet voor niets Fundashon Prevenshon: het gaat om het brede perspectief. Chronische aandoeningen hebben een enorme impact op de gezondheid, tot en met kanker. Het bevolkingsonderzoek naar kanker heeft zijn waarde bewezen en de overheid realiseert zich goed dat vroegdiagnostiek leidt tot grote besparingen. Door ons werk neemt bijvoorbeeld het aantal patiënten die chemotherapie nodig hebben voor uitgezaaide kanker af, net als de noodzaak voor adjuvante chemotherapie. Daarnaast, ziekte of het wegvallen van de moeder heeft hier over het algemeen ook grote maatschappelijke gevolgen. In veel gezinnen is er geen vader. Vroegtijdig opsporen van ook andere ziektes is beslist de moeite waard.”
Referenties
1. Steenhorst R. De ontdekkingsreis van Bob Pinedo, patiëntendokter en kankerwetenschapper. Amsterdam: Prometheus; 2017.
2. Cho MH, et al. Hev Panam Salud Publica 2019;43:e55.
3. Fundashon Prevenshon. Te raadplegen via https://www.fundashonprevenshon.com/.
4. D.J. Hooi. 2018. HPV and cervical cancer on Curaçao: towards implementation of an integrated prevention programme.
Ruth Seidell, medisch journalist
Oncologie Up-to-date 2021 vol 12 nummer 6
DEEL DIT ARTIKEL:
