Onlangs maakte NWO bekend dat prof. dr. Yvette van Kooyk, hoogleraar en afdelingshoofd Moleculaire celbiologie en Immunologie in het Amsterdam UMC, locatie VUmc, voor haar werk aan de rol van aan eiwitten gekoppelde suikerverbindingen (glycanen) in kanker, auto-immuunziekten en infectieziekten de hoogste onderscheiding in de Nederlandse wetenschap zal ontvangen: een Spinozapremie van 2,5 miljoen euro. Van Kooyk geldt als de grondlegger van het vakgebied glyco-immunologie. Wat gaat deze stimulans betekenen voor de immuno-oncologie?
De rode draad in haar carrière? “Hoe immuuncellen met elkaar en de omgeving communiceren.” Yvette van Kooyk studeerde medische biologie aan de Universiteit van Amsterdam en deed promotieonderzoek bij prof. dr. Carl Figdor op de afdeling Immunologie van het Nederlands Kanker Instituut. “De heersende gedachte was dat immunologie weinig zou gaan betekenen voor kankeronderzoek. Wij hielden dapper stand.” In 1993 promoveerde ze op lymfocytaire adhesiemoleculen, ging vervolgens op zoek naar dergelijke moleculen op dendritische cellen (DC’s) en ontdekte de DC-SIGN-receptor. “De DC-SIGN-receptor bindt aan glycanen op hiv en brengt vervolgens het hiv de DC’s binnen. Mucosale DC’s bleken cruciaal voor hiv-transport naar lymfeklieren, fungeren als een soort Trojaans paard. Binnen de immunologie en infectieziekten was toen nog vrijwel geen aandacht voor glycanen.”
Van Kooyk verhuisde mee met DC-expert Figdor naar het Radboudumc te Nijmegen, maar greep al snel de kans om haar eigen weg te gaan. Zij ging terug naar Amsterdam. “Met een ZonMw Pioniersubsidie en later met een ERC-Advanced grant kon ik mij gaan onderscheiden in de immunologische herkenning van glycanen in verschillende ziekten zoals kanker. Bij het VUmc hadden ze daarvoor de technologie in huis.” In 2001 werd ze daar hoogleraar en vijftien jaar later afdelingshoofd.
Klinische relevantie
Nog altijd is het aantal onderzoekers dat binnen de immunologie aan glycanen werkt beperkt. “Het is al bijzonder als een immunologiecongres er een hele sessie aan wijdt. Het gaat dan vooral om pathogeenherkenning. Binnen het veld van auto-immuunziekten wordt de rol van glycanen nog mondjesmaat onderzocht, binnen de oncologie worden al wat meer stappen gezet. We hebben nu sterke aanwijzingen dat bepaalde suikerprofielen op het celoppervlak van tumorcellen geassocieerd zijn met de onderdrukking van het immuunsysteem binnen het micromilieu van tumorweefsels. Immuuncellen blijken te beschikken over receptoren die deze glycanen herkennen en worden hierdoor misleid.
Ik denk dat het cruciaal is dat we kunnen aantonen dat glycanen klinisch relevant zijn, dat de aanwezigheid van bepaalde suikertypen in een tumorbiopt het ziektebeloop of de behandelrespons echt kan voorspellen. Uiteindelijk hoop ik dat ons onderzoek zal leiden tot glycaangerelateerde screeningsmethoden en tot de ontwikkeling van therapieën die het onderdrukkende karakter van suikerprofielen kunnen blokkeren. Zo’n profiel kan gelijktijdig diverse typen immuuncellen onderdrukken en dat levert mogelijk krachtige aangrijpingspunten voor therapie.”
Glyco-immunologie op de kaart zetten met kunst
Hoe gaat Van Kooyk het geld van de premie besteden? “Ik wil de Spinozapremie met name inzetten om de glycocode in diverse kankertypen te ontcijferen. We kijken nu naar pancreascarcinoom en glioblastoom, maar gaan dat uitbreiden naar long- en borstkanker. Ook onderzoeken we de potentie van glycanen in de ontwikkeling van antikankervaccins.”
Daarnaast wil Van Kooyk de glycanen die in het micromilieu van tumoren immuuncellen onderdrukken gebruiken om de immuuncellen die overactief zijn bij allergische reacties te onderdrukken. “We versuikeren het allergeen en gebruiken dat dan als vaccin.”
Verder gaat Van Kooyk een deel van het geld reserveren voor initiatieven om het vakgebied beter op de kaart te zetten, met name buiten het bolwerk van de wetenschap. Een van haar initiatieven betreft het verbeelden van de wetenschap door immunologische onderzoekers in contact te brengen met kunstenaars die lastige materie kunnen terugbrengen tot de essentie, omzetten in aansprekende kunst.
Gevraagd naar wat haar het beste karakteriseert: “Altijd een net andere weg inslaan dan de rest. Maar ook interdisciplinariteit. Glyco-immunologie brengt me in talloze vakgebieden, met hun eigen spelregels en jargon. Ik vind het boeiend om tussen die werelden verbindingen te leggen.”
In nummer 1 van 2019 van Immunoncologie.nl stond een interview met Yvette van Kooyk waarin zij dieper ingaat op de rol van suikerstructuren bij kanker. Van der Voort R. Immunoncologie.nl 2019;3(1):5.
Met de korte film Glycotreat: Kanker-immunologisch onderzoek won Van Kooyk de prijs voor beste populair-wetenschappelijke film op het Filmfestival in Cannes: https://www.youtube.com/watch?v=KYRSluPCVIQ
Dr. Jan Hein van Dierendonck, wetenschapsjournalist
Immunoncologie.nl 2019 vol 3 nummer 2
DEEL DIT ARTIKEL:
