In Heidelberg, Duitsland, is een veelbelovende radionuclidetherapie ontwikkeld voor prostaatkanker: inwendige bestraling met lutetium-177 (177Lu)-gelabeld PSMA-617. Nucleair geneeskundige prof. dr. Marnix Lam (UMC Utrecht) ziet grote mogelijkheden. “In Utrecht zijn we onlangs begonnen het geneesmiddel zelf te produceren en er uitbehandelde prostaatkankerpatiënten mee te behandelen, met indrukwekkende eerste resultaten. Nucleair geneeskundigen, internist-oncologen en urologen uit onder andere het UMC Utrecht, St. Antonius Ziekenhuis te Nieuwegein, Radboudumc te Nijmegen, Erasmus MC te Rotterdam en Antoni van Leeuwenhoek te Amsterdam willen nu een landelijke prospectieve studie opzetten.”
Prostaatspecifiek membraanantigeen (PSMA) is een transmembraaneiwit dat verhoogd tot expressie komt op prostaatkankercellen. In Heidelberg zijn diverse kleine moleculen gesynthetiseerd die specifiek aan PSMA kunnen binden en waaraan tevens een radionuclide kan worden gekoppeld. Zo beschikt men al enige jaren over PSMA-11, waaraan het radionuclide gallium-68 (68Ga) wordt gehecht en dat grote potentie lijkt te hebben om uitzaaiingen van prostaatkanker zichtbaar te maken op een PET-CT-scan.1 “Dat heeft een behoorlijke aardverschuiving veroorzaakt in de diagnostiek,” vertelt Marnix Lam. “In het UMC Utrecht hebben we inmiddels zo’n 1.000 scans gemaakt, vier per dag. De sensitiviteit en specificiteit zijn dankzij het PSMA-ligand enorm verbeterd en er is onderzoek gaande om de voorlopige resultaten in grotere studies te bevestigen. Het ligt natuurlijk voor de hand dat men ook is gaan nadenken over de koppeling van radionucliden die het vermogen hebben om tumorcellen kapot te stralen. Binnen de groep van biotechnoloog dr. Matthias Eder van het Deutsches Krebsforschungszentrum in Heidelberg is PSMA-617 ontwikkeld. Dit kan niet alleen worden gekoppeld aan 68Ga, maar ook aan de ‘harde’ stralers als 177Lu.”
Lutetium
177Lu gebonden aan de organische verbinding DOTA-octreotaat (177Lu-dotataat) wordt al langer toegepast bij neuro-endocriene tumoren – het bindt aan somatostatinereceptoren die op sommige van deze tumoren voorkomen. Een recente internationale fase 3-studie heeft bij gevorderde neuro-endocriene tumoren van de darm een forse verbetering laten zien van de progressievrije overleving en responspercentage na behandeling met 177Lu-dotataat ten opzichte van octeotride zonder 177Lu.2 Lam: “Ook onderzoekers van het Rotterdamse Erasmus MC participeerden in deze studie – in feite is deze methode daar ontwikkeld onder leiding van prof. dr. Eric Krenning, emeritus hoogleraar Nucleaire geneeskunde. De verwachting is dat het versneld zal worden geregistreerd en vergoed. Behandeling met 177Lu-PSMA is in principe hetzelfde, maar nu specifiek gericht tegen prostaatkankercellen.”
De eerste resultaten met 177Lu-PSMA zijn indrukwekkend. In een vorig jaar gepubliceerd onderzoek onder leiding van prof. dr. Uwe Haberkorn van de Universiteit van Heidelberg vertoonden 21 van de dertig patiënten na één tot drie doses 177Lu-PSMA-617 een daling van de hoeveelheid prostaatspecifiek antigeen (PSA), bij dertien zelfs met meer dan 50%. Bij acht van de elf patiënten die drie cycli hadden gekregen was het PSA-gehalte gedurende ruim 24 weken met meer dan 50% gedaald en was het aantal metastasen afgenomen. Binnen 48 uur was de ongebonden radioactiviteit uit het lichaam verdwenen en was er sprake van slechts een milde beenmergdepressie.3
Verder voerde een groep in Münster een retrospectieve analyse uit van vijftig behandelingen met 177Lu-PMSA-617 bij 28 patiënten met uitgezaaide castratieresistente prostaatkanker en concludeerde dat het effectief en veilig is, zonder noemenswaardige bijwerkingen.4,5
Consortium
“Die eerste resultaten hebben een en ander in een stroomversnelling gebracht,” zegt Lam. “Nederlandse prostaatkankerpatiënten, met name uit Nijmegen, vroegen hun behandelaars om naar Heidelberg te worden gestuurd. Deze patiënten lieten een spectaculaire respons zien en daarop besloten meerder academische centra in Nederland om het geneesmiddel zelf te gaan maken. In Utrecht lukte dat betrekkelijk snel en in december 2016 hebben we de eerste patiënten behandeld. Ook in Nijmegen staat men op het punt om te beginnen. Ik denk dat dit voorlopig alleen zal kunnen worden uitgevoerd binnen gespecialiseerde centra. De eerste patiënten die we hebben behandeld laten allen een PSA-daling zien van minstens 60%. Op scans zien we de tumorload afnemen en de patiënten rapporteren minder pijnklachten (zie Figuur 1). Het zijn natuurlijk voorlopige resultaten, maar ze illustreren wel de potentie van deze therapie. Nationaal zijn we nu bezig met het oprichten van een consortium, want er is grote behoefte aan prospectieve studies. Op 21 april jl. zijn nucleaire geneeskundigen, oncologen en urologen in Rotterdam bijeen geweest om te bediscussiëren hoe we dat gaan organiseren. Ons doel is om zo snel mogelijk resultaten te boeken, om zo tot een geregistreerde en vergoede behandeling te komen. Dat is meestal een lang, lastig en kostbaar traject, dat positieve resultaten van een vergelijkende studie vereist in een populatie van enige honderden patiënten.
Overigens blijkt dat PSMA niet zo specifiek is voor prostaatkanker. Het komt bijvoorbeeld ook verhoogd tot expressie in hepatocellulair carcinoom, borst- en darmkanker, en er wordt nu onderzocht in hoeverre deze behandeling ook voor dit soort tumortypen effectief is. Bovendien zijn er ook vele liganden voor heel andere tumorspecifieke membraaneiwitten in de pijplijn. We gaan hier ongetwijfeld nog heel veel van horen!”
Referenties
1. Sterzing F, et al. Eur J Nucl Mol Imaging 2016;43:34-41.
2. Strosberg J, et al. N Engl J Med 2017;376:125-35.
3. Kratochwil C, et al. J Nucl Med 2016;57:1170-6.
4. Rahbar K, et al. J Nucl Med 2016;57:1334-8.
5. Rahbar K, et al. Clin Nucl Med 2016;41:522-8.
Dr. Jan Hein van Dierendonck, wetenschapsjournalist
Oncologie Up-to-date 2017 vol 8 nummer 4
DEEL DIT ARTIKEL:
