Prof. dr. Jolanda de Vries, hoogleraar Translationele Tumorimmunologie bij het Radboudumc te Nijmegen, doet al twintig jaar succesvol onderzoek naar de functie en klinische toepassing van dendritische cellen bij kanker. Afgelopen oktober ontving zij de prestigieuze Huibregtsenprijs voor haar unieke en baanbrekende werk. Immunoncologie.nl sprak haar over recente hoogtepunten uit haar onderzoek en haar plannen voor de toekomst.
De Huibregtsenprijs wordt sinds 2005 jaarlijks toegekend voor een recent wetenschappelijk onderzoeksproject dat innovatief is en van grote maatschappelijke relevantie. Dit jaar koos de jury unaniem voor het “toonaangevende en grensoverschrijdende wetenschappelijk onderzoek” van Jolanda de Vries. “Onderzoek dat het verdient dat er beleid op wordt afgestemd. Vernieuwend wetenschappelijk werk dat de wereld beter maakt. Natuurlijk – en zonder noemenswaardige bijwerkingen”, aldus de jury. In een volle Ridderzaal in Den Haag ontving De Vries de prijs op 9 oktober jl. tijdens de Avond van Wetenschap en Maatschappij uit handen van Jet Bussemaker, destijds demissionair minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. Naast de erkenning voor De Vries’ werk bestaat de prijs uit een bronzen sculptuur van kunstenaar Wil van der Laan, een workshop aangeboden door het Lorentz Centrum te Leiden en een cheque ter waarde van € 25.000. Met dit bedrag wil De Vries voor educatieve doeleinden een film laten maken over het immuunsysteem en de functie en toepassing van antigeenpresenterende dendritische cellen (DC’s) bij kanker. Verder mag De Vries volgend jaar als jurylid meebepalen welke wetenschapper de Huibregtsenprijs 2018 toekomt.
DC-MIND-studie
De Vries kreeg de Huibregtsenprijs met name voor haar recentste topprestatie: voorwaardelijke toelating van een veelbelovend DC-vaccin tot het basispakket van de Zorgverzekeringswet. Door deze voorwaardelijke toelating kunnen De Vries en collega’s in de gerandomiseerde fase 3-MIND-DC-studie bij stadium III-melanoompatiënten de werkzaamheid en toxiciteit van het adjuvante vaccin vergelijken met placebo. Het vaccin bestaat uit een combinatie van twee soorten ‘natuurlijke’ DC’s (nDC’s) die via aferese uit het bloed worden geïsoleerd en in een cleanroom beladen worden met peptiden van vijf verschillende melanoomgeassocieerde antigenen. De intentie is dat in de studie naast het Radboudumc binnen afzienbare tijd ook Isala te Zwolle, het Erasmus MC te Rotterdam, het Antoni van Leeuwenhoek, het VUmc en Sanquin te Amsterdam zullen participeren. “Tot nu toe hebben we in minder dan een jaar tijd zeventig patiënten geïncludeerd. Dat is mooi, maar het wordt spannend of we in het resterende jaar de laatste 150 patiënten kunnen includeren. Het zou dan ook zeer welkom zijn als meer behandelaars van deze unieke studie op de hoogte zijn en vaker patiënten doorverwijzen (zie kader)”, aldus De Vries.
Hoewel de studie nog niet matuur genoeg is om iets over de immunologische of klinische werkzaamheid van het vaccin te kunnen zeggen, is de behandeling tot nu toe slechts geassocieerd met een lichte toxiciteit. De Vries: “Bij de eerste zestig patiënten die zijn behandeld met DC’s of placebo (het betreft een dubbelblinde studie) werden tot nu toe vooral bijwerkingen van graad 1 of 2 geconstateerd. Dit betrof dan meestal kortdurende griepverschijnselen of injectiegerelateerde bijwerkingen. Er kwamen geen behandelingsgerelateerde bijwerkingen van graad 4 voor en geen van de patiënten overleed als gevolg van de vaccinatie.”
Andere studies
Naast MIND-DC loopt er bij het Radboudumc nog een aantal andere studies waarbij kankerpatiënten of gezonde vrijwilligers met een verhoogd risico op kanker met DC’s worden gevaccineerd. De Vries: “In een van deze studies onderzoeken we bijvoorbeeld de uitvoerbaarheid, toxiciteit en werkzaamheid van drie verschillende DC-vaccins bij patiënten met gemetastaseerde, castratieresistente prostaatkanker (mCRPC). Voor deze fase 1-studie zijn inmiddels alle 21 patiënten geïncludeerd en zijn we gestart met het analyseren van de gegevens. De eerste resultaten zien er veelbelovend uit. Zo zien we bij veel patiënten in ieder geval een immunologische respons. Dat is al bijzonder, omdat tot op heden immunotherapie, inclusief immuuncheckpointblokkade, bij deze risicovolle patiëntenpopulatie nog maar weinig positieve resultaten heeft opgeleverd. Verder zijn ook in deze studie de onderzochte DC-vaccins slechts geassocieerd met lichte toxiciteit.”
Behalve de studies bij melanoom en mCRPC onderzochten De Vries en collega’s van het Radboudumc recentelijk de uitkomst van DC-vaccinatie bij kankerpatiënten en gezonde vrijwilligers met het zogenoemde lynchsyndroom. Door een erfelijke mutatie hebben deze mensen een sterk verhoogd risico op bepaalde vormen van kanker, met name coloncarcinoom. De Vries: “Uit een eerdere pilotstudie bij drie kankerpatiënten met een ‘lynchmutatie’ bleek dat DC-vaccinatie bij deze patiënten goed uitvoerbaar en veilig was. Op basis van dit positieve resultaat initieerden we een vervolgstudie naar DC-vaccinatie bij twintig gezonde mutatiedragers. Hoewel de klinische resultaten nog niet bekend zijn, is wel al duidelijk dat de meeste deelnemers op het vaccin een duidelijke immunologische respons hadden.”
Toekomstplannen
Naast DC-vaccinatie als monotherapie verwacht De Vries dat ook combinatiebehandelingen op basis van een DC-vaccin plus een immuuncheckpointremmer als nivolumab in een gunstige uitkomst kunnen resulteren. Bij een aanzienlijk deel van de kankerpatiënten is er namelijk geen of slechts een zwakke immuunrespons tegen de tumor in gang gezet en dan kan DC-vaccinatie uitkomst bieden om de respons op immuuncheckpointblokkade te verbeteren. Het opzetten van een klinische studie naar deze combinatiebehandeling bij stadium IV-melanoompatiënten staat dan ook hoog op De Vries’ verlanglijstje. Daarnaast ziet De Vries vaccins met neoantigeen- of tumorlysaatbeladen DC’s, mogelijk in combinatie met andere therapieën, als een interessante behandeloptie. “Het enige nadeel is dat er nu zoveel mogelijkheden zijn dat er onvoldoende patiënten zijn om al deze combinatiebehandelingen te testen. Er moeten dus goed doordachte keuzes gemaakt worden. Mijns inziens kunnen modellen uit de systeembiologie daarbij helpen.”
Dr. Robbert van der Voort, medical writer
Immunoncologie.nl 2017 vol 1 nummer 3
DEEL DIT ARTIKEL:
