Opereren moet veel groener

4 augustus 2022

Het OK-complex van een ziekenhuis verbruikt zo’n 35% van alle medische voorraden, slurpt energie en genereert gigantisch veel specifiek ziekenhuisafval. Om nog maar te zwijgen over de uitgestoten anesthesiegassen en -dampen, die tot duizenden malen sterkere broeikasgassen zijn dan CO₂. Chirurg prof. dr. Jeroen Meijerink, afdelingshoofd Operatiekamers in het Radboudumc te Nijmegen, zet zich als voorzitter van het landelijk netwerk De Groene OK in om de milieuschade sterk te verminderen.

De zorg klimaatvriendelijker maken - heeft dat nou prioriteit? Kunnen we onze inspanningen niet beter richten op optimale zorg voor patiënten? “Natuurlijk is goede zorg heel belangrijk, maar als je mensen beter wilt maken, is het dan niet raar om tegelijk bij te dragen aan klimaatverandering en milieuvervuiling?”, antwoordt Jeroen Meijerink. “Daarmee veroorzaak je tenslotte enorme schade, óók aan mensen. De zorgsector in Nederland is goed voor maar liefst 8% van onze totale CO₂-uitstoot. Dat is meer dan Tata Steel en de NS bij elkaar!”
Het is tijd dat onze ogen opengaan, vindt de hoogleraar Innovatieve chirurgie. “Thuis doe je toch ook je best om afval te scheiden en duurzamer te leven?” Het gaat hem niet alleen om CO₂-uitstoot. Ziekenhuizen produceren daarnaast grote hoeveelheden (al dan niet medisch) afval, en ze gebruiken volop chemicaliën, papier, water en andere grondstoffen.

Rond de aarde in een BMW
Binnen een ziekenhuis blijkt het OK-complex de grootste schuldige. Dat verbruikt ondanks de geringe oppervlakte zo’n 35% van alle medische voorraden, slurpt energie en genereert gigantisch veel specifiek ziekenhuisafval. “Chirurgen valt het misschien niet zo op, maar OK-medewerkers storen zich regelmatig aan de enorme hoeveelheden verpakkingsmateriaal, wegwerpproducten en ander afval die elke dag weer door hun handen gaan”, weet Meijerink. “Verder zijn bijvoorbeeld alle anesthesiegassen en -dampen sterke broeikasgassen. Die vliegen meestal rechtstreeks de atmosfeer in.” Lachgas is bijvoorbeeld een 289 keer zo sterk broeikasgas als CO₂, sevofluraan 440 keer zo sterk en desfluraan zelfs 6.810 keer. Voor de ‘broeikasprijs’ van één kilogram desfluraan kun je makkelijk een rondje om de aarde rijden in een BMW S3 Touring.”

Kunstwerk van operatieafval
Het tij is wel aan het keren. “Vijf jaar geleden had geen dokter het ooit over duurzaamheid, maar de laatste paar jaar zie je er op allerlei congressen aandacht voor”, zegt Meijerink. “Zelf begon ik in 2016 als afdelingshoofd in het Radboudumc. De raad van bestuur vroeg mij toen om de enorm vervuilende OK’s te verduurzamen. Pas toen ik me daar verder in verdiepte, ontdekte ik hoe groot de problemen eigenlijk zijn. Wie er snel een indruk van wil krijgen, kan ik een prachtig filmpje aanraden van de Groningse kunstenares Maria Koijck. Zij bracht het afval van één operatie in beeld: haar eigen borstoperatie.”¹

Verschuiving naar disposable
Die gigantische berg afval is grotendeels te wijten aan een verschuiving van herbruikbaar naar wegwerpinstrumentarium, vertelt de hoogleraar. “Eind jaren negentig was een paar procent van de spullen op de OK disposable, nu gaat het om 50% tot 60%. Die verschuiving werd vooral gedreven door infectiologen: iets nieuws en schoons is natuurlijk per definitie veilig. Verder zijn disposables praktisch. Je trekt de verpakking open en klaar is Kees. De kostenadministratie wordt ook eenvoudiger. Maar we beginnen nu in te zien dat het eigenlijk niet houdbaar is.”
Meijerink noemt als voorbeeld een apparaatje van 500 euro dat na één keer gebruik op de OK in de prullenbak belandt. “En dan moet het bij het medisch ziekenhuisafval dat centraal verbrand wordt in Dordrecht. Afvalscheiding en recycling zit er dus ook al niet in.” Een ander voorbeeld: een disposable stapler van 800 euro versus een handgelegde naad, die misschien 3,50 euro aan hechtdraad kost. “Het resultaat is hetzelfde, zelf hechten duurt alleen een paar minuten langer. Je kunt je afvragen: is die tijdwinst zo’n prijs waard?”

Landelijke samenwerking
Vanwege zijn inspanningen binnen het Radboudumc werd Meijerink in 2019 verkozen tot meest duurzame zorgprofessional van Nederland. “Dat heeft heel veel deuren geopend’, merkt hij op. Uiteindelijk leidde het ook tot de oprichting van het landelijk netwerk De Groene OK, waar inmiddels alle relevante beroeps- en wetenschappelijke verenigingen bij zijn aangesloten.² Meijerink is er voorzitter. “Binnen De Groene OK delen we ervaringen en praktische tips, zodat de ziekenhuizen van elkaar kunnen leren”, legt hij uit. “Het Leids Universitair Medisch Centrum te Leiden, Radboudumc en adviesbureau Gupta werken namens het netwerk ook aan een groene barometer. Het idee is dat OK’s en ziekenhuizen laagdrempelig kunnen meten: hoe groen zijn we nu, en hoe doen we het na een jaar? Wat hebben de maatregelen opgeleverd?” Met dit instrument moeten ziekenhuizen nóg meer van elkaar kunnen leren. “Stel, bij ons lukt het niet om iets te verbeteren, maar bij de buren wel. Dan kun je zien welke maatregelen het verschil maken.”
Daarnaast dient de samenwerking nog een ander doel. “Je kunt niet alles individueel oplossen”, licht Meijerink toe. “Voor één ziekenhuis zal een leverancier bijvoorbeeld niet snel zijn verpakkingsmateriaal aanpassen, of overstappen van disposable naar grotendeels herbruikbare instrumenten. Maar als we dat gezamenlijk eisen, staan we een stuk sterker.” Voor sommige problemen is zelfs internationale samenwerking nodig. “Ik stoor me bijvoorbeeld al jaren aan het boekje met gebruiksaanwijzing in 24 Europese talen dat je in elke verpakking op de OK aantreft. Niemand leest dat ooit, iedereen gooit het meteen weg. Ik heb al eens aan de industrie gevraagd of een simpele QR-code niet zou volstaan, maar blijkbaar loopt het vast op Europese regelgeving.”

Doe het niet alleen
Wat kunnen lezers van Oncologie Up-to-date zelf doen om hun OK te verduurzamen? “Kijk kritisch naar je eigen handelen en je eigen werkomgeving”, antwoordt Meijerink. “Waar is verbetering haalbaar? Het netwerk De Groene OK kan je daarbij helpen. En heel belangrijk: vorm een team. Verduurzamen kun je niet alleen, je hebt allerlei partijen in je ziekenhuis nodig. Als je toch alleen begint, is de kans groot dat je gedesillusioneerd afhaakt en dat is zonde. Want samen kun je wel degelijk veel winst behalen. Je merkt dan ook dat mensen met steeds meer ideeën komen. Zo wordt het steeds leuker en inspirerender.”
Een laatste geruststelling: duurzaam staat niet gelijk aan duurder. “Integendeel! Met duurzamer werken kun je juist veel geld besparen. Dat geld kun je dan misschien aanwenden om nog een ander aspect te verduurzamen. Soms mag dat dan ook best iets extra’s kosten, want netto bespaar je uiteindelijk toch.”

Referenties
1. Dit,.... is het afval van één operatie, ...mijn operatie! Te raadplegen via youtu.be/ajneXFJ1k2I
2. De Groene OK. Te raadplegen via degroeneok.nl

Dr. Diana de Veld, wetenschapsjournalist

Oncologie Up-to-date 2022 vol 13 nummer 4

 

---