Vanuit het oncologisch centrum van Meander Medisch Centrum in Amersfoort krijgen patiënten met kanker brede ondersteuning om hun welzijn te bevorderen: van advies over aanvullende behandelingen tot hulp bij huisvestingsproblemen. Longarts dr. Judith Herder en CEO Frank de Reij vertellen over deze verbrede vorm van integratieve geneeskunde. “Alles wat bijdraagt aan de kwaliteit van leven vinden we belangrijk.”
Al meteen bij binnenkomst valt het op: Meander Medisch Centrum is ruim, licht en open, met aangenaam groen. “Een bewuste keuze”, licht Frank de Reij toe, “want we willen een healing environment creëren voor patiënten.” Dat sluit rechtstreeks aan op het principe van integratieve geneeskunde, waarin het totale welbevinden van de patiënt centraal staat. Dit fenomeen is komen overwaaien uit de Verenigde Staten en heeft in Nederland in de afgelopen jaren steeds meer terrein gewonnen. Zo wordt in Meander Medisch Centrum in Amersfoort dit concept aangeboden aan patiënten met kanker.
Niet curatief
Een exacte definitie van integratieve geneeskunde is niet eenvoudig te geven, maar het komt neer op combinatie van de reguliere behandeling van kanker - gericht op curatie of levensverlenging - met aanvullende behandelingen die de kwaliteit van leven kunnen verhogen, zoals yoga, massage, ontspanningsoefeningen, voeding en acupunctuur. “Hét verschil met de reguliere behandeling is dat deze aanvullende behandelingen niet curatief zijn”, zegt De Reij.
Er zijn vier belangrijke pijlers onder integratieve geneeskunde: de eerste is een patiënt-artsrelatie op basis van partnership, waarbij de arts als coach optreedt en de patiënt een stuk eigen regie krijgt. De tweede pijler is preventie en welzijn, de derde aandacht voor een healing environment die het welbevinden stimuleert, zoals de groene, lichte en open omgeving in Meander Medisch Centrum of een piano op de afdeling Oncologie, en de vierde bestaat uit aanvullende behandelingen die de kwaliteit van leven kunnen verhogen door bijvoorbeeld bijwerkingen van chemokuren of bestraling te temperen of de klachten van kanker te verlichten.
Kritische zelfreflectie
Binnen Meander Medisch Centrum groeide het besef dat de zorg bij kanker mogelijk vooral gefocust was op de medische kant. “We besloten kritisch te kijken naar onszelf”, zegt Judith Herder. “We hebben in 2019 onze zorg laten doorlichten door vrijwilligers van de Stichting Optimale Ondersteuning bij Kanker (OOK) uit Capelle aan den IJssel. Patiënten bleken het medisch-inhoudelijke deel van de zorg in ons ziekenhuis goed te vinden. Maar het ging ons vooral om de andere kant: wat vonden ze van de psychosociale begeleiding bij kanker? Daarin bleken we veel tekort te schieten: de kwaliteit daarvan hing af van de arts of verpleegkundig specialist met wie een patiënt in aanraking kwam.”
Oncologisch centrum
Dat moest dus anders en er werd een centrum voor oncologische zorg ingericht, waarin patiënten met kanker en hun direct betrokkenen, zoals ouders en partners, in de volle breedte begeleiding krijgen. “In dit oncologisch centrum zijn twee ondersteuningsconsulenten werkzaam, die patiënten tijdens en na de behandeling kunnen consulteren. Zij inventariseren in een open gesprek de hulpvraag. De meeste hulpvragen zijn er rond mentaal welbevinden, vermoeidheid, conditie, re-integratie, financiën/huisvestingsproblematiek, seksualiteit en voedingsadviezen. Ook kunnen patiënten vragen hebben over aanvullende middelen”, vertelt De Reij.
“Eventueel verwijzen we patiënten door naar expertise die we niet in huis hebben. We gebruiken hiervoor onze eigen connecties, OncoLokaal - een oncologienetwerk in oprichting in de regio Eemland - en de IKNL-verwijsgids.” “De consulenten krijgen ondersteuning vanuit een klankbordgroep met daarin onder anderen medisch specialisten, verpleegkundigen, een diëtist, een psycholoog en een ethicus”, vult Herder aan.
“Overigens spreken wij liever over ondersteunende zorg dan over integratieve geneeskunde, omdat de ondersteuning vanuit het oncologisch centrum verder reikt dan geneeskundige aspecten.”
Open
Oncologisch en verpleegkundig specialisten vragen in Meander Medisch Centrum tijdens de anamnese welke aanvullende behandelingen patiënten gebruiken, zegt Herder. “Ongeveer 60% van de patiënten met kanker gebruikt één of meerdere aanvullende behandelingen. We stellen ons hierbij open en onbevooroordeeld op tegenover de patiënt. Patiënten grijpen veel aan en niet alles is gebaseerd op evidence. We proberen vooral mee te denken, maar zijn zeker ook kritisch; het is belangrijk te controleren of er interacties zijn met de door ons voorgeschreven oncolytica.”
Hoe effectief en veilig aanvullende behandelingen zijn, is vaak lastig te beoordelen, geeft Herder aan. “Voor veel ondersteunende behandelingen is er nog weinig concreet wetenschappelijk bewijs. Om hier wat meer grip op te krijgen, bespreken we in de klankbordgroep één keer per maand een interventie. Wat is er over bekend, is het effectief en veilig? Zo hebben we vorige maand wietolie besproken een willen we binnenkort acupunctuur bij misselijkheid bespreken. Hebben we twijfels over een aanvullende behandeling, dan kunnen wij collega’s buiten Meander Medisch Centrum consulteren.”
Acupunctuur
Een vraag die patiënten regelmatig stellen is of acupunctuur werkt en veilig is. Herder: “Volgens studies zou het helpen tegen neuropathie, misselijkheid, braken en vermoeidheid bij chemotherapie. Maar er zijn veel confounders die studieresultaten vertroebelen. Ik denk dat specialisten in de regel acupunctuur niet zullen adviseren. Ik weet dat er plannen zijn voor een proeftuin vanuit het Louis Bolk Instituut en het Van Praag Instituut om acupunctuur te implementeren en te evalueren voor het verminderen van bijwerkingen van chemotherapie. Wij moeten daar nog naar kijken, binnenkort gaan de oncologisch specialisten hierover in gesprek. De meningen zijn er nog wat verschillend over. Als je meedoet aan zo’n proeftuin, moet je er wel achter staan. Ik vermoed dat patiënten wel geïnteresseerd zullen zijn om mee te doen.”
Vasten
Een andere vraag die geregeld opduikt, is of vasten effectief is bij kanker, vertelt De Reij. “Sommige onderzoeken suggereren dat vasten voorafgaand aan een chemokuur een beter behandelresultaat geeft en minder bijwerkingen van de chemo. Andere onderzoeken wijzen erop dat intermitterend vasten nuttig kan zijn.” Herder: “Op dergelijke vragen gaan we serieus in. We betrekken onze diëtisten bij vragen over voeding tijdens de behandeling. We leggen uit dat het nut van vasten nog niet onomstotelijk is bewezen. En ondervoeding - tekort aan bouwstenen - kan bij kanker juist averechts werken.”
IJsbad
In het uiterst brede scala aan aanvullende behandelingen zitten een hoop behandelingen die ‘geen kwaad kunnen’, volgens De Reij. “Het gaat dan om bijvoorbeeld yoga, massage of het nemen van een ijsbad.” Herder: “Een ijsbad blijkt wonderen te doen bij sommige mensen met astma of COPD. Ze voelen zich daardoor veel fitter.”
Het doel van alle ondersteunende zorg is uiteindelijk het totale welzijn verbeteren van patiënten met kanker, zo resumeert De Reij tot slot. “De vraag naar wetenschappelijk bewijs is hierbij niet altijd relevant. Alles wat bijdraagt aan de kwaliteit van leven vinden we belangrijk. Ondersteunende zorg is voor mensen een overlevingsstrategie.”
Drs. Marc de Leeuw, wetenschapsjournalist
Oncologie Up-to-date 2022 vol 13 nummer 2
DEEL DIT ARTIKEL:
