Nieuwe tracer speurt naar primaire tumor bij PTO-patiënten

30 maart 2023

Dr. Sophie Veldhuijzen van Zanten, arts-epidemioloog en wetenschapper op de afdeling Radiologie en Nucleaire Geneeskunde van het Erasmus MC te Rotterdam, leidt multicenteronderzoek naar de potentie van een nieuwe radioactieve stof bij patiënten met uitzaaiingen van onbekende oorsprong. Het doel is om bij deze patiënten de primaire tumor te ontdekken, zodat zij een gerichtere behandeling kunnen krijgen. Het onderzoek werd opgezet in samenwerking met patiëntenorganisatie Missie Tumor Onbekend, waar Warnyta Minnaard een van de grondleggers van is. KWF Kankerbestrijding ondersteunt het onderzoek met een subsidie van ruim 680.000 euro.

Elk jaar krijgen ongeveer 1.500 patiënten in Nederland de diagnose ‘primaire tumor onbekend’ (PTO). Bij deze patiënten zijn uitzaaiingen ontdekt, maar kan er vervolgens geen primaire tumor worden gevonden. “Patiënten met PTO verkeren nu lange tijd in onzekerheid over hun diagnose, behandeling en vooruitzichten", vertelt Warnyta Minnaard.
“De gemiddelde overleving is met ongeveer vier maanden kort, maar er is een grote spreiding. Voor patiënten met hersenmetastasen van onbekende oorsprong is de prognose zeer somber, patiënten met metastasen in de oksel van het type adenocarcinoom hebben een relatief gunstige prognose”, aldus Sophie Veldhuijzen van Zanten. “Van alle typen PTO-patiënten bij elkaar is een jaar na de diagnose nog maar 15% in leven.”

Lang diagnostisch traject
Patiënten doorlopen nu een lang diagnostisch traject met verschillende belastende onderzoeken. Uiteindelijk eindigt dit traject per definitie vruchteloos - anders wordt de diagnose PTO niet gesteld. “Als de primaire tumor onbekend blijft, is het moeilijk om patiënten gericht te behandelen. Bovendien gaat de fysieke conditie van patiënten tijdens de lange periode van onderzoeken vaak snel achteruit, wat uiteindelijk ook de behandelmogelijkheden beperkt. Bij een derde van de patiënten bij wie aanvankelijk geen tumor gevonden wordt, lukt het om door middel van een PET/CT-scan met radioactief suiker (FDG) de primaire tumor te lokaliseren, maar bij 1.500 patiënten per jaar lukt dat niet. Deze patiënten bieden wij in ons onderzoek een extra PET/CT-scan aan met een nieuwe radioactieve stof”, aldus Veldhuijzen van Zanten, die werkzaam is als specialist in opleiding tot nucleair radioloog. Voor dit onderzoek ontvangt zij een subsidie van 686.000 euro van KWF Kankerbestrijding.

Fibroblasten van de tumor
De nieuwe radioactieve tracer die in het onderzoek zal worden getest heet [18F]-fluoro-fibroblast-activation-protein-inhibitor, afgekort FAPI. Deze tracer hecht zich aan het fibroblast-activeringseiwit (FAP) dat veel in tumoren voorkomt. In het bijzonder komt dit voor op kankergeassiocieerde fibroblasten, die in hoge mate in de micro-omgeving van tumorcellen aanwezig zijn. “We weten dat tumoren deze fibroblasten nodig hebben voor hun stevigheid en groei.”
Bij PTO-patiënten die aan de studie deelnemen wordt de tracer via de bloedbaan toegediend. In het lichaam ‘zoekt’ de tracer vervolgens naar de fibroblasten van de tumor en bindt eraan. “Doordat de tracer is gekoppeld aan een radioactieve stof, kunnen we met een PET/CT-scan zien waar de tracer in het lichaam terechtkomt en weten we dus waar de primaire tumor zich waarschijnlijk bevindt”, aldus Veldhuijzen van Zanten.

Betere overleving
De onderzoeksgroep, bestaande uit patiëntvertegenwoordigers, nucleair geneeskundigen en internist-oncologen uit acht academische en niet-academische centra, verwacht dat een PET/CT-scan met F-FAPI superieur is aan de huidige scans met FDG. “De FDG-tracer die we nu gebruiken komt terecht in cellen die veel suiker opnemen. Dat kunnen tumorcellen zijn, maar bijvoorbeeld ook cellen die deel uitmaken van een infectie. Het verschil tussen een tumor en een infectie is met FDG daarom soms moeilijk te maken. Ook zijn er organen in het lichaam die van nature veel suiker opnemen, waardoor het met FDG lastig is om hierin een tumor te onderscheiden. Veldhuijzen van Zanten verwacht dat het met de nieuwe FAPI-tracer lukt om bij een aanzienlijk deel van de PTO-patiënten een primaire tumor te vinden. “Het doel is allereerst om de diagnostiek significant te verbeteren en te versnellen, om zo de kans van slagen van de behandeling te vergroten en de overleving te verhogen.” Dit zou een belangrijke nieuwe stap zijn naar betere zorg voor PTO-patiënten.
Landelijk wordt hard gewerkt aan verbetering van de zorg voor deze groep, onder andere via de ontwikkeling van het Zorgpad PTO op initiatief van de Nederlandse Vereniging voor Medische Oncologie (NVMO) en de Nederlandse Vereniging Voor Pathologie (NVVP) in 2022. Binnen dit zorgpad krijgen patiënten sinds 2021 ook whole genome sequencing (WGS) aangeboden om de mogelijke behandeling te sturen. Het onderzoek onder leiding van Veldhuijzen van Zanten zal uitwijzen welke plaats een PET/CT-scan met F-FAPI in de toekomst krijgt binnen het zorgpad voor PTO-patiënten.

Aanmelden voor de studie
Het onderzoek naar de meerwaarde van FAPI-PET/CT start medio 2023. Gedurende twee jaar zullen vijftig patiënten worden gescand. Om deel te nemen aan deze studie moeten PTO-patiënten het standaard diagnostische traject volgens het zorgpad hebben doorlopen. Ze kunnen door hun behandelend arts worden aangemeld bij een van de deelnemende centra: UMC Groningen, Isala (Zwolle), Noordwest Ziekenhuisgroep Alkmaar, Antoni van Leeuwenhoek (Amsterdam), UMC Utrecht, Erasmus MC, Radboudumc (Nijmegen) en Maastricht UMC+. Andere centra die willen deelnemen aan de studie, en die de capaciteit hebben om PET/CT-scans te doen, kunnen zich ook nog aanmelden bij projectleider Veldhuijzen van Zanten via s.veldhuijzenvanzanten@erasmusmc.nl.

Drs. Raymon Heemskerk, wetenschapsjournalist

Oncologie Up-to-date 2023 vol 14 nummer 2

---