Prof. dr. Henk van der Poel is per 1 mei 2021 benoemd als bijzonder hoogleraar Beeldgeleide chirurgische urologie binnen de afdeling Urologie van het Amsterdam UMC. Hij wil het onderzoek naar en onderwijs over beeldgeleid opereren binnen de urologie een krachtige impuls geven. Hij hoopt daarmee dat de operatie-uitkomsten in de toekomst verder zullen verbeteren: minder tumorrecidieven en minder schade aan het weefsel rondom bijvoorbeeld een prostaattumor.
Bij beeldgeleide chirurgie is er de afgelopen jaren de nodige vooruitgang geboekt. Zaak is nu om die vooruitgang te verzilveren door de nieuwe technieken te implementeren in de praktijk. Henk van der Poel wil daar vanuit zijn hoogleraarschap aan werken. “Mijn leerstoel beoogt bevordering van onderzoek en onderwijs rond een meer beeldgeleide manier van opereren binnen de urologie. Momenteel werken we aan de praktische implementatie van een aantal nieuwe technieken. Zo gebruiken we MRI- en CT-beelden om te voorspellen hoe de functionele uitkomsten van patiënten na de operatie zijn, en passen we fluorescentie toe tijdens de operatie, zodat we weefsels beter kunnen herkennen. Training en opleiding van het operatieteam is belangrijk bij het introduceren van nieuwe technieken en apparatuur in de operatiekamer. Ook de chirurg zelf moet leren omgaan met een veranderend operatiegebied en nieuwe instrumenten en camera’s.”
Fluorescentie
Van der Poel schetst in vogelvlucht een aantal belangrijke ontwikkelingen die operaties binnen de urologische oncologie op een hoger plan brengen. Neem bijvoorbeeld fluorescentiegeleide operaties. “Deze worden nu toegepast bij meerdere oncologische afwijkingen. Met de groep van prof. dr. Fijs van Leeuwen uit het Leids Universitair Medisch Centrum (LUMC) hebben we een techniek ontwikkeld om de schildwachtklier beter op te sporen. Met fluorescentie is deze lymfeklier tegenwoordig goed zichtbaar tijdens de operatie, die met een robot wordt uitgevoerd. Daardoor kunnen we deze nauwkeuriger verwijderen. Met fluorescentie kunnen we lymfeklieruitzaaiingen eerder vinden. Daarnaast werken we met tracers die kankercellen kunnen laten fluoresceren. Hiermee is tumorweefsel zichtbaar tijdens de operatie.”
3D-model
Een andere techniek is radio(tracer)navigatie, navigatie tijdens de operatie op basis van preoperatieve foto’s. “Hiermee kunnen lymfeklieren nauwkeuriger worden gevonden en verwijderd. Dit werk deden we in samenwerking met prof. dr. Theo Ruers uit het Antoni van Leeuwenhoek in Amsterdam. We hebben net een gerandomiseerde studie afgerond waaruit bleek dat navigatie de chirurg helpt om tumoren te verwijderen op locaties die anders moeilijk te vinden waren.”
Een ander voorbeeld dat Van der Poel noemt, is het maken van een 3D-model van de tumor en zijn omgeving. “Promovendus Hans Veerman heeft laten zien dat dit de operateur kan helpen bij het maken van een beter operatieplan. De 3D-beelden zijn ook tijdens de operatie beschikbaar, zodat de operateur de belangrijke weefselstructuren kan zien en onnodige schade hieraan kan voorkomen.”
Inmiddels worden de schildwachtkliertechniek en de 3D-navigatietechniek standaard toegepast binnen urologische operaties, zo vertelt Van der Poel.
Van der Poel noemde al dat operaties worden uitgevoerd met een robot. Wat is precies de rol van de robot bij beeldgeleide operaties? “De operatierobot biedt een goed platform voor de beeldgeleide operatietechnieken, omdat hiermee nauwkeurig kan worden bepaald waar de camera naar kijkt. Bovendien heeft de camera verschillende instellingsmogelijkheden, zodat bijvoorbeeld ook in het nabij-infraroodspectrum van licht kan worden gekeken. Het menselijk oog kan dit licht niet zien, maar de camera kan dit wel. Dit licht stoort de operateur dus niet tijdens de operatie, maar kan met de camera wel worden gebruikt om bepaalde kleurstoffen zichtbaar te maken die we onder meer gebruiken bij de fluorescentiegeleide operaties.”
Betere operatie-uitkomsten
Meerdere groepen patiënten hebben volgens de Amsterdamse hoogleraar inmiddels al baat bij de genoemde beeldgeleide technieken. “Het is beter mogelijk om de tumor in bijvoorbeeld de prostaat of een nier te zien met fluorescentie-operaties. Ook kunnen we makkelijker een recidief van kanker in bijvoorbeeld de lymfeklieren vinden. Navigatie kan worden uitgevoerd bij alle patiënten bij wie we verwachten dat de te verwijderen tumor moeilijk te vinden zal zijn tijdens de operatie. De fluorescentiegeleide lymfeklieroperatie wordt nu toegepast bij onder meer prostaat-, nier-, penis- en soms bij testiskanker.”
Vertaalt toepassing van deze technieken zich ook daadwerkelijk in betere operatie-uitkomsten? “We hebben in onderzoek laten zien dat patiënten die met beeldgeleide technieken werden geopereerd minder vaak een tumorrecidief hadden na een prostaatoperatie. Daarnaast zijn er aanwijzingen dat door beeldgeleide technieken kwetsbaar weefsel, zoals de sluitspier van de plasbuis en de zenuwen die een rol spelen bij totstandkoming van een erectie, beter gespaard kunnen worden als we de locatie van de tumor beter zien.”
Netwerken
Als hoogleraar doet Van der Poel onderzoek, als uroloog spreekt en opereert hij patiënten. Welk voordeel levert het combineren van die werkzaamheden concreet op? “Onderzoek is op onze afdeling een integraal onderdeel van de klinische zorg. Zo proberen we waar mogelijk alle patiënten te laten deelnemen aan wetenschappelijk onderzoek. Op die manier krijgen patiënten toegang tot de nieuwste mogelijkheden op onder meer operatiegebied. Daarnaast werken we in een aantal netwerken in de Amsterdamse regio nauw samen met andere ziekenhuizen, zoals binnen het Nierkankernetwerk Amsterdam en het Prostaatkankernetwerk Nederland. Recentelijk zijn we gaan samenwerken rond blaaskanker met het LUMC. Daarnaast is het Antoni van Leeuwenhoek centrum voor zeldzamere tumoren, zoals penis- en testiskanker. De gegevens die we uit de dagelijkse praktijk verzamelen binnen de netwerken, houden we nauwkeurig bij en zetten we in voor de ontwikkeling van nieuwe operatietechnieken en de voorlichting van patiënten. Daarnaast is er ook samenwerking op nationaal gebied - buiten onze directe regio - en op internationaal niveau.”
Verdere verbetering
Om nieuwe operatietechnieken te introduceren, is degelijk onderzoek naar de voor- en nadelen nodig, geeft Van der Poel aan. “Bovendien zijn deze technieken mogelijk niet bij iedereen nuttig. We moeten dus nog goed onderzoeken hoe we deze optimaal inzetten. Daarnaast is training van het operatieteam belangrijk en moet er rekening mee gehouden worden dat de nieuwe manier van opereren in het begin meer tijd zal kosten. Ook brengt dat extra kosten met zich mee. We hebben al wel gemerkt dat de vaak minimaal invasieve manier van opereren bij deze technieken leidt tot verkorting van de opnameduur. Dat kan dus weer kosten besparen.”
Van der Poel hoopt en verwacht dat beeldgeleid opereren tot verdere verbetering van de uitkomsten van oncologische urologische operaties zal leiden. “Het is belangrijk dat we binnen onze netwerken kritisch kijken naar de uitkomsten. Daarvoor is het van belang - en dat geldt eigenlijk voor iedereen in de zorg - dat je bijhoudt wat je hebt gedaan, wat de uitkomsten zijn van behandelingen voor de patiënten en wat de patiënten zelf willen. Alleen dan kunnen we de zorg echt verbeteren.”
Drs. Marc de Leeuw, wetenschapsjournalist
Oncologie Up-to-date 2022 vol 13 nummer 2
DEEL DIT ARTIKEL:
