Beeldvormende technieken rukken op binnen de chirurgie. Oncologisch chirurg prof. dr. Theo Ruers (Antoni van Leeuwenhoek, Amsterdam, en Universieit Twente) schetste tijdens het SONCOS Therapie op Maat 2023 de meerwaarde van het gebruik van navigatiesystemen en tissue sensing tijdens oncologische operaties.
De tijd dat de (oncologisch) chirurg tijdens het werk alleen kon vertrouwen op haar of zijn eigen ogen ligt inmiddels geruime tijd achter ons. Zo is het bij laparoscopisch opereren of opereren via de robot mogelijk het beeld vele malen te vergroten en daardoor nauwkeuriger te werken. Beeldvormende technieken maken het nu mogelijk de chirurg verder te ondersteunen tijdens het werk en preciezer te opereren. Allereerst meer precisie wat betreft de navigatie.
Theo Ruers: “Tijdens een operatie is het voor de chirurg belangrijk om voortdurend een antwoord te krijgen op de vraag: waar ben ik in de patiënt? Om een zo nauwkeurig mogelijk antwoord te krijgen op die vraag, hebben we een navigatietechniek ontwikkeld die eigenlijk hetzelfde werkt als de TomTom in je auto. Daarbij bepalen GPS-satellieten nauwkeurig de locatie van de auto en projecteren die op de landkaart in de TomTom. Vertaald naar de chirurgie betekent dit dat we eerst een ‘landkaart’ maken van de patiënt op basis van een preoperatieve CT-scan, waarin alle structuren, zoals bloedvaten en de tumor, zijn ingetekend. Dat intekenen gebeurt deels handmatig, deels automatisch. Dit levert een preoperatief 3D-model op waarin de chirurg kan navigeren. Onder de operatietafel bevindt zich een ‘GPS-satelliet’ die de positie van een pointer nauwkeurig kan vaststellen. Door die positie te projecteren in het preoperatieve model, dat met behulp van een real-time scan met de positie van de patiënt is gematcht, kan de chirurg met een nauwkeurigheid van ongeveer 5 mm in de patiënt manoeuvreren. Die onnauwkeurigheid komt vooral voort uit de onnauwkeurigheid waarmee op de preoperatieve scan de tumor kan worden ingetekend.”
Betere uitkomsten
Dit navigatie-ondersteund opereren leidt tot betere uitkomsten, liet Ruers op basis van resultaten in het Antoni van Leeuwenhoek zien. Zo steeg bijvoorbeeld het percentage radicale verwijderingen van een recidief rectumcarcinoom van 50% (historische controle) naar 80%. En bij het verwijderen van positieve klieren daalde het percentage gemiste indexklieren van 30% naar 5%. Daarnaast zijn met navigatie zogeheten vanishing lesions in de lever - tumoren die na neoadjuvante chemotherapie zo klein zijn geworden dat ze tijdens de operatie niet meer zichtbaar zijn op de echo - beter te zien en daardoor te verwijderen of te ableren.
Tissue sensing
Een andere beeldvormende techniek die de chirurg hulp biedt is tissue sensing. “Simpel gezegd houdt dit in dat je de samenstelling van weefsel analyseert met behulp van licht”, legde Ruers uit. “Je straalt het weefsel aan met licht en een camera die gevoelig is voor licht tussen de 400 en 1.700 nm vangt het teruggekaatste licht op. De computer bepaalt vervolgens met behulp van artificial intelligence per pixel welk weefsel het is, bijvoorbeeld vet, bindweefsel of tumorweefsel. Dit systeem blijkt met meer dan 95% nauwkeurigheid tumorweefsel te kunnen herkennen.”
Met dit systeem is het bijvoorbeeld mogelijk op de operatiekamer te controleren of het verwijderde weefsel tumorvrije snijranden heeft. “Een andere toepassing is dit systeem in te bouwen in een probe en daarmee in de patiënt real-time zogeheten optical fingerprints te maken. Oftewel: de chirurg ziet voortdurend welk soort weefsel zich vlak voor de probe bevindt. Ook dat blijkt met ruim 90% nauwkeurigheid te werken. Op die manier kun je zeer nauwkeurig biopten nemen. Je ziet meteen wanneer je de tumor aanprikt. In de nabije toekomt willen we deze tissue sensing-techniek inbouwen in het beeld van de operatierobot. De chirurg ziet op het beeld dan tegen welk soort weefsel zij of hij aankijkt.”
Desgevraagd vertelde Ruers dat de leercurves bij deze vormen van beeldgestuurd opereren verbazend steil zijn. “Het blijkt zeer intuïtief te zijn. Daarbij geldt: hoe jonger de chirurg, des te korter de leercurve.”
Dr. Marten Dooper, wetenschapsjournalist
Oncologie Up-to-date 2023 vol 14 nummer 2
DEEL DIT ARTIKEL:
