Longkanker is een vorm van kanker waarbij vaak hersenmetastasen optreden. Longkanker Nederland wil daarom gerichte informatie aanbieden over dit onderwerp. Radiotherapeut-oncoloog prof. dr. Dirk De Ruysscher (Maastro Clinic, Maastricht, en Erasmus MC, Rotterdam) bespreekt de ontwikkelingen in behandelmogelijkheden. Patiënt Gera de Koning vertelt hoe ze hiervan profiteert.
Longkanker is een van de kankertypen waarbij de kans op het ontwikkelen van hersenmetastasen groot is. Een definitief antwoord op de vraag waarom dit zo is, kan nog niet worden gegeven. Maar een vermoeden is dat longkankercellen zich vanwege hun moleculaire kenmerken gemakkelijk naar de hersenen verplaatsen. Een andere hypothese is dat de tumorvolumes op het moment van de diagnose van longkanker al groot zijn. “Het meest waarschijnlijk is een combinatie van beide factoren”, zegt Dirk De Ruysscher.
Hierbij moet wel een onderscheid worden gemaakt tussen kleincellig en niet-kleincellig longkanker. “Bij het eerste type is het risico het grootst”, zegt De Ruysscher. “Bij niet-kleincellige longkanker is het risico groter bij adenocarcinoom dan bij plaveiselcelcarcinoom. Ook hierbij spelen moleculaire kenmerken wellicht een rol. Als bij adenocarcinoom sprake is van een ALK-translocatie, is het risico nog groter. Onze kennis over het onderwerp neemt toe. Maar we hebben nog veel te leren om gepersonaliseerde behandelingen nog beter mogelijk te maken.”
Zoektocht
De klachten van hersenmetastasen kunnen heel divers zijn: van hoofdpijn en vermoeidheid tot moeite met spreken, zien of lopen, geheugenstoornissen en persoonlijkheidsveranderingen. Dexamethason tegen oedeem is de eerste behandeling tegen klachten. De behandeling is gericht op lokale tumorcontrole, nieuwe uitzaaiingen voorkomen en verbeteren van de kwaliteit van leven. “De huidige standaard, stereotactische bestraling, is effectief tegen de bestraalde metastasen, maar geeft bij niet-kleincellige longkanker geen winst in algehele overleving, omdat de patiënt meestal nieuwe uitzaaiingen blijft krijgen”, zegt De Ruysscher. “We onderzoeken of betere integratie van radiotherapie met medicijnen dit kan verbeteren. Er zijn wel al medicijnen die bij micrometastasen of wanneer er geen of weinig klachten zijn van de hersenmetastasen efficiënt werken. Resistentie en bijwerkingen blijven echter een probleem. Het is dus waardevol te blijven zoeken naar wegen om beter te kunnen behandelen.”
Diverse nieuwe behandelmogelijkheden zitten in de pijplijn. “Onze kennis over immunotherapie neemt toe”, zegt De Ruysscher. “Het feit dat T-cellen buiten de hersenen worden aangeleerd om tumorcellen te herkennen om dan in de hersenen ook efficiënt tumorcellen te doden, zal leiden tot nog effectievere immunotherapieën. We zien ook al dat toepassing van een lagere dosis bestraling in combinatie met immunotherapie hetzelfde effect kan hebben als een hogere dosis, maar dan met minder bijwerkingen. Ook zien we steeds meer onderzoek naar de mogelijkheid om bestraling achterwege te laten of zo lang mogelijk uit te stellen als de patiënt goed onder controle is met medicatie. Wanneer één metastase groeit en de andere blijven met een medicijn onder controle, kan een gerichte bestraling van de groeiende metastase ervoor zorgen dat het medicament langer werkt en de patiënt langer profijt heeft van deze therapie. Slechts zelden is nog een bestraling van de volledige hersenen nodig, zelfs niet bij kleincellig longcarcinoom.”
Betere levensverwachting
Het is inmiddels geen uitzondering meer dat mensen met longkanker en hersenmetastasen lang in leven blijven met een goede kwaliteit van leven. “Dit geldt inmiddels al voor de helft van de patiënten met een ALK-translocatie”, vertelt De Ruysscher. “Bij een EGFR-mutatie is het iets minder, maar toch ook substantieel. Het betekent vaak dat het leven verlengd kan worden met een goede kwaliteit, wat destijds meestal niet het geval was. De kern blijft een tijdige en goede diagnostiek. Soms is het zinvol om een biopt te nemen voor nieuw moleculair onderzoek of om een andere diagnose dan metastasen uit te sluiten.”
Gera de Koning is een voorbeeld van een patiënt met longkanker die hersenmetastasen ontwikkelde, maar die door de zich snel ontwikkelende behandelmogelijkheden toch nieuw perspectief heeft gekregen. De diagnose longkanker werd bij haar in 2019 gesteld. “Uitgezaaide longkanker om precies te zijn”, vertelt ze, “waarbij de EGFR-mutatie werd vastgesteld. We hebben toen meteen als gezin gezegd: we doen het stapje voor stapje. Na een paar weken werd me verteld dat het risico van hersenmetastasen op de loer lag, maar op dat moment was er nog niets aan de hand. Ik ging uit van een levensverwachting van drie maanden, maar dankzij een combinatie van chemo- en immunotherapie ben ik inmiddels drie en een half jaar verder.”
Inderdaad hersenmetastasen
Afgelopen januari kreeg De Koning bij een controle te horen dat ‘kleine speldenprikjes’ in de hersenen werden waargenomen, maar dat nog geen zekere diagnose kon worden gesteld. “Zes weken later na een vervolgonderzoek wel”, vertelt ze, “ik heb dertig tot veertig tumoren in mijn hoofd. Ik merkte inmiddels dat mijn stabiliteit minder werd. Bovendien had ik het idee dat ik door een kaleidoscoop keek. Dat bleek epilepsie door de hersenmetastasen. De optie van algemene bestraling wees ik in eerste instantie af, omdat ik daarover weinig goede dingen had gehoord. De neuroloog zei echter dat ik er bij uitstek voor in aanmerking kwam, dus ik besloot er alsnog mee akkoord te gaan. De zware epileptische aanvallen die ik inmiddels kreeg zijn daardoor voorbij en alle tumoren in mijn hoofd zijn op twee na verdwenen. Die twee zijn van twee centimeter gekrompen tot drie millimeter.”
Haar behandelaars hebben moeten wennen aan het feit dat zij wil meedenken en meebeslissen, vertelt ze: “Ik heb goede inhoudelijke gesprekken gehad over mijn behandelopties. Daarin bestond ook ruimte om te reflecteren op de artikelen over studies die ik had gelezen. Wil ik een volgend gesprek of een week uitstel om nog na te denken, dan kan dat. Inmiddels gaan mijn behandelaar en ik allebei mee in het verhaal dat we over twee jaar bij de Hema een koffie met een tompouce gaan nemen. Ik ben nu voor de tweede keer kaal. Eerder was dat door de chemotherapie die ik toen kreeg, nu door de bestraling die een onderdeel is van mijn huidige behandeling. Ik laat me niet beperken. CT-beelden laten nu ondanks de chemotherapie toch weer tumorgroei in mijn longen zien. Er is nog een studie waaraan ik kan deelnemen, dus dat ga ik doen. Zo lang mijn kwaliteit van leven goed is, knok ik door. Ik wil rond de jaarwisseling voor het eerst oma worden.”
Drs. Frank van Wijck, wetenschapsjournalist. Deze bijdrage is financieel mogelijk gemaakt door Longkanker Nederland.
Oncologie Up-to-date 2022 vol 13 nummer 6
DEEL DIT ARTIKEL:
Longkanker Nederland geeft gehoor aan de oproep van patiënten om meer informatie te bieden over hersenmetastasen bij longkanker. Het doet dit op twee manieren: via de website en met een boekje.
Op de website komt een pagina over het onderwerp waar uitleg komt te staan, plus een animatie in vijf talen (Nederlands, Engels, Turks, Berber en Pools). De animatie is bedoeld om op eenvoudige wijze uitleg te bieden over de klachten die kunnen optreden bij hersenmetastasen en de behandelmogelijkheden. Op de website wordt ook een interview opgenomen met Gera de Koning, de patiënt die in dit artikel aan het woord komt. Daarnaast werkt Longkanker Nederland met medewerking van longarts dr. Lizza Hendriks (MUMC+, Maastricht) en de voor dit artikel geïnterviewde Dirk De Ruysscher aan een boekje over het onderwerp.
Aan beide informatieproducten wordt op dit moment de laatste hand gelegd. Ze zijn beide bedoeld voor patiënten, maar ook voor zorgverleners, om hen te ondersteunen in het eenvoudig uitleg kunnen bieden over onderwerpen. Zij kunnen de animatie gebruiken en het boekje gratis bestellen.