Levertumoren nieuwe ‘parel’ van de umc’s

29 maart 2019

De acht universitaire ziekenhuizen starten een biobank voor primaire levertumoren. Dit initiatief valt onder het Parelsnoer Instituut en is mogelijk gemaakt dankzij een subsidie van KWF Kankerbestrijding. “De heilige graal van zo’n biobank zijn markers die personalized medicine mogelijk maken”, aldus chirurg-oncoloog dr. Bas Groot Koerkamp (Erasmus MC, Rotterdam). Samen met hepatoloog dr. Minneke Coenraad (Leids Universitair Medisch Centrum, Leiden) is hij trekker van deze parel.

Primaire levertumoren zijn nu als negentiende parel toegevoegd aan het ‘parelsnoer' van ziektebeelden van het Parelsnoer Instituut (zie Kader). Alle acht umc’s gaan patiënten includeren, van wie vervolgens klinische data worden geregistreerd en regelmatig bloed wordt afgenomen. “Bij wetenschappelijk onderzoek zie je vaak dat er of alleen patiëntenweefsel is zonder veel klinische data, of veel klinische data zonder weefsel. De kracht van de parels zit in de combinatie van klinische data en weefsel”, vertelt Bas Groot Koerkamp.
Het geld dat nodig is om deze parel te starten komt voornamelijk van de Nederlandse Vereniging voor Hepatologie en een subsidie van KWF Kankerbestrijding die is toegekend aan Minneke Coenraad. “Zij was bezig om een parel op te zetten voor hepatocellulair carcinoom, terwijl ik dat deed voor cholangiocarcinoom. De Dutch Hepatocellular and Cholangiocarcinoma Group (DHCG) stelde voor om deze initiatieven samen te voegen tot één parel.” De parel is uiteindelijk tot stand gekomen vanuit de biobankwerkgroep van de DHCG.

Predictiemarkers
“Er komt veel kijken bij het organiseren van zo’n parel”, vertelt Groot Koerkamp. “Denk bijvoorbeeld aan een klinische database die gebouwd moet worden. En er moet aan allerlei ethische en juridische regelgeving voldaan worden. Het Parelsnoer Instituut fungeert daarbij als een adviesbureau, dat standaardprocedures heeft ontworpen die je kunt vertalen naar je eigen parel.” De dagelijkse organisatie van de parel is in handen van Sarina de Jonge, senior datamanager in het Leids Universitair Medisch Centrum (LUMC).
Groot Koerkamp is enthousiast over de vele mogelijkheden die onderzoek met de parel zal geven. “Een belangrijk doel is het vinden van karakteristieken, zoals een eiwit- of DNA-profiel, op basis waarvan je kunt voorspellen of een patiënt baat heeft bij een bepaalde behandeling”, aldus de chirurg-oncoloog. "We hopen zulke predictiemarkers in het bloed te vinden, bijvoorbeeld in het circulerende tumor-DNA. Je kunt de mutaties die hierin voorkomen correleren aan klinische data en zo verbanden op het spoor komen.” Hij heeft ook al ideeën voor onderzoek. “Er zijn een aantal biomarkers die in de literatuur momenteel als veelbelovend gelden, maar die nog niet in een grote studie zijn geverifieerd. Met de biobank die we gaan opbouwen wordt dat mogelijk, al zal het wel even duren voor er voldoende materiaal is verzameld.” Ook het zoeken naar specifieke targets voor systemische therapie behoort tot de doelen van de biobank.

Levercirrose
Groot Koerkamp noemt personalized medicine de heilige graal van het werken met een biobank. “Voor primaire levertumoren kennen we nu nog weinig markers die iets zeggen over de behandeling die zal aanslaan. Ik denk dat dit onder meer te maken heeft met de zeldzaamheid van deze tumoren.”
Op basis van behandelcijfers uit recente jaren hopen de initiatiefnemers jaarlijks ongeveer 500 patiënten te includeren. “Uiteraard is deelname op vrijwillige basis, maar ik verwacht dat de meeste patiënten willen meedoen, omdat er weinig nadelen aan zitten.”
Onder de Levertumoren Parel vallen patiënten met hepatocellulair carcinoom, intrahepatisch cholangiocarcinoom, perihilair cholangiocarcinoom en galblaascarcinoom. Het distaal cholangiocarcinoom valt, vanwege de nauwe relatie met het pancreas, onder de al bestaande Pancreas Parel.
De nieuwe parel richt zich alleen op primaire levertumoren, die over het algemeen lastiger te behandelen zijn dan secundaire. “Bij een primaire levertumor is de lever vaak cirrotisch. Bij een gezonde lever is het relatief veilig om twee derde deel te verwijderen, maar als er sprake is van levercirrose, gaat dat niet. Sommige patiënten met een primaire levertumor behandelen we daarom ook wel met een levertransplantatie.”

Lokaal opgeslagen
In de vriezers zal vooral bloed worden opgeslagen, omdat de diagnose bij hepatocellulair carcinoom meestal op basis van beeldvormend onderzoek gesteld wordt. “Het nemen van een biopt geeft risico op een bloeding en het verspreiden van tumorcellen, weliswaar kleine risico’s, maar we doen dat daarom alleen wanneer een scan geen uitsluitsel geeft. Meestal wordt de diagnose met voldoende zekerheid gesteld op basis van een aantal criteria die zichtbaar zijn op een CT- of MRI-scan. Een deel van de patiënten wordt geopereerd en in dat geval slaan we wel weefsel op.”
Het voor de parel verzamelde lichaamsmateriaal wordt niet getransporteerd, maar door elk umc lokaal opgeslagen. Onderzoekers die een studie willen doen met het materiaal kunnen een aanvraag indienen bij de wetenschappelijke commissie van de DHCG. Wanneer deze het voorstel goedkeurt, kan er vervolgens materiaal uit alle vriezers gehaald worden voor onderzoek. "Belangrijk is dat het materiaal anoniem wordt opgeslagen, maar het moet in de database wel herleidbaar zijn naar de anonieme patiëntgegevens.”
De voorbereidingen zijn nu bijna afgerond. Dit voorjaar hopen de initiatiefnemers de eerste patiënten om toestemming te kunnen vragen. “Onze plannen liggen nu bij de medisch-ethische toetsingscommissies (METC’s) van het Erasmus MC en het LUMC", aldus Groot Koerkamp. Daarna zullen ook de METC’s van de andere umc’s zich over de voorstellen buigen. Hij verwacht dat na de zomer alle umc’s gereed zijn om patiënten te includeren voor de Levertumoren Parel.

Drs. Raymon Heemskerk, wetenschapsjournalist

Oncologie Up-to-date 2019 vol 10 nummer 2

 

---