Kankerpatiënten kunnen er veel baat bij hebben als ze naast de reguliere behandeling ook toegang krijgen tot leefstijlgeneeskunde en complementaire zorg, bijvoorbeeld gericht op ontspanning. Chirurg-oncoloog en arts integratieve zorg dr. Eva Noorda zette een spreekuur Integratieve zorg op bij het Isala te Zwolle. Afgelopen najaar volgde ze een Mind Body Course aan Harvard University (Boston, Verenigde Staten).
Als chirurg-oncoloog bij het Isala viel Eva Noorda iets op. “Ik behandelde patiënten met borstkanker of melanoom en zij vroegen me steeds vaker: ‘Dokter, wat kan ik zélf doen?’ Als artsen leren we daar weinig over, dus ben ik me erin gaan verdiepen.” Zo stuitte ze op het vakgebied Integrative Medicine. “In de Verenigde Staten kunnen patiënten met hun vragen vaak terecht bij een speciale ziekenhuisafdeling onder die naam. In Nederland bestaat sinds tien jaar een opleiding Integrative Medicine voor verpleegkundigen en artsen. Ik besloot die opleiding te volgen zodat ik mijn patiënten beter kon informeren en begeleiden.” Maar daar bleef het niet bij. “De afgelopen twee jaar heb ik een spreekuur Integratieve zorg opgezet bij het Isala. Dat loopt heel goed; collega’s verwijzen patiënten en die zijn er ontzettend blij mee.”
Geen alternatieve zorg
Integratieve geneeskunde draait om het integreren van de reguliere behandeling – bijvoorbeeld chemotherapie of bestraling – met leefstijlgeneeskunde en complementaire zorg. “De arts of verpleegkundige overziet de behandeling die de patiënt krijgt en kijkt wat er daarnaast mogelijk is”, zegt Noorda. “Daarbij gaat het zowel om leefstijl als om complementaire zorg. Dat laatste moet je niet verwarren met alternatieve zorg: in de integratieve zorg moet alles bewezen veilig en effectief zijn, of op z’n minst aannemelijk effectief.”1,2
Stressrespons verminderen
Bij leefstijl draait het niet alleen om de bekende factoren als voeding, beweging, slaap en middelengebruik, maar ook om zingeving, ontspanning en sociale factoren. “Om die laatste, nog wat onderbelichte onderdelen draaide de Mind Body Course die ik afgelopen najaar volgde aan Harvard Medical School. Dit was een soort congres met veel praktijkvoorbeelden en uitkomsten van wetenschappelijk onderzoek, gericht op de vertaling van mind body medicine naar de medische praktijk”, vertelt ze.
Wat houdt mind body medicine in? “Fysieke en mentale aandoeningen staan niet los van de geest. Angst voel je bijvoorbeeld in je buik en je hart gaat er sneller van kloppen. Andersom leidt pijn bijvoorbeeld tot je zorgen maken. Mind body medicine grijpt in op dit soort wisselwerkingen. De grondlegger ervan, de in 2022 overleden cardioloog Herbert Benson uit Boston, was met name geïnteresseerd in de stressrespons. Een stressreactie verergert bepaalde ziektebeelden, zoals hoge bloeddruk. Benson wilde daarom de stressrespons verminderen, maar niet met medicijnen. Hij wendde zich tot het natuurlijke tegengif van stress: ontspanning.”
Ontstekingsreacties
Dit alledaagse begrip benaderde Benson op medisch-wetenschappelijke wijze. “Hij deed veel onderzoek naar de fysiologische respons op ontspanning. Als mensen bijvoorbeeld ontspanningsoefeningen doen – mediteren, een warm bad nemen of een boswandeling maken – wat doet dat dan met hun lichaam? Kun je bijvoorbeeld effecten meten in het bloed, zoals een afname van ontstekingsreacties? Benson keek zelfs naar epigenetische effecten.”
Eenzaamheid
Behalve ontspanning speelt ook de sociale omgeving een belangrijke rol in mind body medicine. “In de verhalen die ik op Harvard hoorde viel mij telkens weer op hoeveel invloed de sociale omgeving heeft. Eenzaamheid heeft bijvoorbeeld een vergelijkbaar effect op de levensverwachting als roken. Ik denk dat zorgverleners hier nog veel te weinig oog voor hebben. Hoe gaat het met onze patiënt, hoe kunnen we zorgen dat die beter ingebed wordt in een sociale structuur?” Daarbij kunnen de zogeheten blue zones – regio’s op aarde waar inwoners bovengemiddeld oud worden – als voorbeeld dienen. “Samen dingen doen, in beweging blijven, samen koken, er voor elkaar zijn, dat is heel gezond.”
Effectiviteit
Wat is er bekend over de effectiviteit van integratieve zorg? “Het belang van leefstijl om het risico op kanker te verkleinen, is algemeen bekend. Of je prognose erdoor verbetert als je al kanker hebt, is nog niet heel hard bewezen, al vermoeden we van wel.” Maar de voordelen van integratieve zorg beperken zich niet tot de effecten op de kanker zelf. “Mensen met en na kanker kampen met veel chronische klachten. Twee derde is vermoeid, bijna 60% voelt dagelijks angst voor terugkeer van de ziekte, 20% heeft blijvende slaapproblemen. Verder rapporteren mensen een verminderde conditie, seksuele problemen en eenzaamheid. Mensen keren vaak niet meer terug in werk, hun rol in het gezin verandert. De impact van de diagnose is kortom enorm. Op al deze gebieden kan mind body medicine een grote rol spelen, zoals ook bleek uit een review in The New England Journal of Medicine.”3
Veel interesse
Het succes van het spreekuur Integratieve zorg inspireert, merkt Noorda: “Binnen het Isala gaan steeds meer artsen en verpleegkundigen met dit onderwerp aan de slag. Ik overleg nu regelmatig met vakgroepen, we zetten scholing op en we hebben een grote subsidie gekregen voor wetenschappelijk onderzoek. Ook elders in het land neemt de interesse toe; ik geef vaak lezingen in andere ziekenhuizen.” De werkzaamheden kosten haar zoveel tijd dat ze sinds afgelopen juni niet meer werkzaam is als chirurg. “Jammer, want dat doe ik ook heel graag, maar het bleek lastig te combineren. Ik sluit echter niet uit dat ik ooit weer ga opereren.”
Inbedding in de zorg
Collega-zorgverleners die meer willen doen met integratieve zorg, raadt Noorda aan om eerst kennis te vergaren. “Er zijn veel congressen en cursussen over dit onderwerp. Ik zou zeggen: verdiep je erin en beoordeel zelf wat je ervan vindt. Zelf geef ik op 21 maart bijvoorbeeld een webinar ‘Introductie in integrative medicine’.”4
Voor artsen vormt het tijdgebrek in de zorg wel een uitdaging, erkent ze. “Een persoonlijk gesprek over leefstijl, zingeving en persoonlijke issues kost meer dan de gebruikelijke tien minuten. Het duurt bijvoorbeeld even om samen vast te stellen waar het probleem zit en wat de meest passende eerste stap is. Tijd en aandacht is schaars in ons huidige overbelaste zorgstelsel. Artsen verwijzen patiënten soms door naar de psycholoog, maar de vraag is of dat altijd het meest passend is. Patiënten kunnen soms met andere hulp, inzicht en eigen regie verder komen in hun eigen omgeving.”
Noorda’s suggestie: “Zorg ervoor dat iedere zorgverlener de basis kent van integratieve zorg, zodat hij of zij er bewust mee om kan gaan tijdens het gewone gesprek, en verwijs patiënten als het nodig is naar bijvoorbeeld een zorgverlener met integratieve scholing. Voor goede inbedding van integratieve zorg moeten we de verwijsstructuur van zorgverleners en informele zorg buiten het ziekenhuis, dichtbij de patiënt, wel echt helderder krijgen.”
Groepsinterventies
Op Harvard zag Noorda nog een inspirerend initiatief: groepssessies voor borstkankerpatiënten. “Daar zit een arts bij die de kankerbehandeling goed kent en vragen kan beantwoorden. Mensen hebben hier veel baat bij. Niet alleen door het contact met lotgenoten, maar ook door concrete adviezen die ze krijgen van de arts en van elkaar. Mensen bespreken welke klachten ze ervaren, wat ze daar zelf aan kunnen doen, maar ook hoe lastig het is om gedrag te verbeteren of om te ontspannen. Door de duidelijke structuur van de bijeenkomsten verzandt het niet in een theekransje. Deze groepsinterventies zijn erg effectief, een win-winsituatie voor de zorgdruk én voor patiënten zelf. Community empowerment en eigen regie haalt hen uit het slachtofferschap.” Zou ze in het Isala ook zulke groepsbijeenkomsten willen organiseren? “Dat is een grote wens, maar er is nu nog geen vergoeding voor.”
Vergoeding
Ook het spreekuur Integratieve zorg wordt nog niet betaald door de zorgverzekeraar. “We zijn in gesprek en de houding wordt langzaam positief, maar we moeten meer onderbouwing in maat en getal leveren. Daarom beginnen we samen met huisartsen en eerstelijns (leefstijl-)zorgverleners een project waarin we de effecten van deze samenwerking op zorgconsumptie en patiëntenwelzijn meten, vergeleken met een historisch cohort. Ook gaan we onderzoeken of mindfulness tijdens het behandeltraject chronische mentale klachten op de lange termijn kan verminderen, waardoor mensen uiteindelijk minder zorg nodig hebben.”
Referenties
1. Consortium voor Integrale Zorg en Gezondheid. Te raadplegen via cizg.nl
2. Society for Integrative Oncology. Te raadplegen via integrativeonc.org
3. Shapiro CL. N Engl J Med 2018;379:2438-50.
4.Online cursus ‘Kennismaking met Integrative Medicine’. Te raadplegen via www.medischeopleidingen.nl/opleiding/online-cursus-kennismaking-met-integrative-medicine/
Dr. Diana de Veld, wetenschapsjournalist
Oncologie Up-to-date 2024 vol 15 nummer 1
DEEL DIT ARTIKEL:
