Het Europese PRAISE-U-project moet de weg vrijmaken naar gerichte, geïndividualiseerde prostaatkankerscreening. De mogelijkheid hiertoe wordt nog eens extra kracht bijgezet door het werkpakket EU CanScreen uit een joint action van de Europese Unie om onderzoek te doen naar kankerscreening. Prof. dr. Monique Roobol (hoogleraar Besliskunde in de urologie, Erasmus MC te Rotterdam), die mede leiding geeft aan het PRAISE-U-project, vertelt wat hiermee voor mannen kan worden bereikt.
Bevolkingsonderzoek voor prostaatkanker is binnen Europa nauwelijks geregeld. “Er wordt veel opportunistisch getest”, zegt Monique Roobol. “Dat is erg subjectief, zelfs binnen Nederland zie je verschillen. De man komt in eerste instantie terecht bij de huisarts en het wel of niet screenen is dan veelal afhankelijk van persoonlijke voorkeur. Die is vaak heel terughoudend. De standaard van het Nederlands Huisartsen Genootschap is inmiddels wel aangepast in die zin dat de huisarts goede voorlichting moet bieden en de PSA-test niet actief moet afraden. Maar het is nog steeds zo dat er een grote rol ligt bij de man zelf om informatie op te zoeken, en we weten dat het vooral de hoger opgeleide, gezondheidsbewuste mannen zijn die dit doen. Er is dus sprake van een scheef aanbod.”
De afgelopen jaren is sprake geweest van stilstand in de discussie over bevolkingsonderzoek voor prostaatkanker, stelt Roobol, ook omdat de overheid zich er terughoudend in heeft opgesteld. “Die discussie heeft zich steeds gericht op de vraag hoe de winst en de schade zich tot elkaar verhouden”, zegt ze. “Maar binnen Europa zien we nu wel ontwikkelingen. De Europese Commissie heeft in 2003 een document gepubliceerd over kankerscreening in de breedte, voor verschillende vormen van kanker dus. In 2022 heeft ze besloten om dat document te updaten.”
Aanbeveling
Die update heeft grote gevolgen. De commissie die hiermee belast was, heeft namelijk niet alleen de stand van zaken rond bestaande bevolkingsonderzoeken in kaart gebracht, maar heeft ook geadviseerd of bevolkingsonderzoek voor maag-, long- en prostaatkanker kan worden overwogen. “Het was een heel milde aanbeveling”, zegt Roobol. “De boodschap was: kijk eens naar de mogelijkheden in de vorm van pilotstudies. Maar het heeft wel een deur geopend. De update ging gepaard met een call van de EU voor onderzoeken waarvoor ze financiering beschikbaar wilde stellen. Een van die calls had betrekking op het in kaart brengen van de stand van zaken rond het testen op prostaatkanker. Daarop hebben we met een Europees consortium ingeschreven en die inschrijving is goedgekeurd.”
Zo is het PRAISE-U-project tot stand gekomen: ‘PRostate cancer Awareness and Initiative for Screening in the European Union’.1 Een multidisciplinair consortium van toonaangevende artsen en onderzoekers in Europa op het gebied van prostaatkanker, dat tot doel heeft de morbiditeit en mortaliteit veroorzaakt door prostaatkanker te verminderen door middel van slimme vroege detectie, door het ontwerpen van een kosteneffectief algoritme hiervoor.
Vijf pilots
PRAISE-U is een project voor drie jaar. “De opdracht was in het eerste jaar de stand van zaken rond prostaatkankerscreening in de lidstaten in kaart te brengen”, vertelt Roobol. “Dat hebben we inmiddels gedaan. De vervolgstap nu is in een aantal pilots met prostaatkankerscreening de mogelijkheden en barrières in kaart te brengen. Die pilots gaan binnenkort van start, breed over Europa verdeeld: in Ierland, Spanje, Polen en Litouwen. In Spanje starten twee pilots. Een bij Barcelona en een in de regio Galicië, stedelijk gebied en platteland dus. Litouwen is interessant omdat dit het enige land is waar al een bevolkingsonderzoek prostaatkanker bestond. Maar dit is een one size fits all met alle nadelen van dien. In de pilot wordt de screening veel meer geïndividualiseerd.”
Na de zomer worden mannen van tussen 50 en 69 jaar uitgenodigd voor het onderzoek. De gewenste aantallen participanten lopen per regio uiteen van zes- tot dertigduizend. “De eerste vraag is hoeveel mannen komen opdagen en waarom wel of niet”, zegt Roobol. “Ook willen we bijvoorbeeld weten of de MRI-capaciteit voldoende is om ze binnen redelijke tijd te screenen of dat die vastloopt. Verder of de kwaliteit van de biopten goed is. En welke tumoren we gaan vinden en of dit naar verwachting is. In drie jaar gaan we natuurlijk niet bewijzen of de mortaliteit met deze pilots daalt, dus dat is geen doel van de pilots.”
Interessant gegeven is dat in Zweden al in 21 provincies een bevolkingsonderzoek prostaatkanker bestaat. “Hoewel Zweden heel gezagsgetrouw zijn, maakt toch slechts minder dan 40% van de mannen binnen de doelgroep gebruik van deze mogelijkheid”, zegt Roobol. “Daar willen we van leren natuurlijk, want het is belangrijk om te weten waarom mannen niet participeren.”
Vijf jaar onderzoek
PRAISE-U is niet het hele verhaal. Vanuit de EU kunnen landen aanspraak maken op financiering van een joint action voor onderzoek. Nu is zo’n joint action beschikbaar gekomen om in een periode van vijf jaar onderzoek te doen maar kankerscreening. Dit geld wordt ter beschikking gesteld aan een competent authority – in het geval van Nederland het ministerie van VWS en RIVM – die een affilliated institution kunnen aanwijzen om (een deel van) het onderzoek uit te voeren. Een daarvan is Erasmus MC, dat zich kan gaan buigen over een taak binnen de elf werkpakketten waaraan zal worden gewerkt. “Ook hierbij gaat het weer om prostaatkanker”, zegt Roobol, die voor deze taak binnen het werkpakket ‘nieuwe screeningmodaliteiten’ als leider is aangewezen. De joint action draagt de naam EU CanScreen.
“PRAISE-U maakte geld beschikbaar om vijf pilots op het gebied van prostaatkankerscreening te bekostigen, maar hiermee komt nu veel meer geld vrij, zodat hopelijk nog vijf tot tien andere EU-lidstaten besluiten om pilots op dit gebied te gaan doen. Dit betekent dat we kennis kunnen gaan delen tussen PRAISE-U en EU CanScreen, dat we heel veel data bij elkaar kunnen brengen en dus heel veel kunnen leren over prostaatkankerscreening. We weten inmiddels hoe we die screening niet moeten doen – namelijk one size fits all – we denken te weten hoe we het wel moeten doen en we kunnen nu gaan bepalen wat dit voor de praktijk gaat brengen.”
Balans vinden
Zweden en Litouwen zijn op dit moment de enige twee landen waar de prostaatkankerscreening op bevolkingsniveau wordt uitgevoerd, buiten studieverband. In Finland loopt wel een studie en in het Verenigd Koninkrijk gaat er binnenkort een van start. “Er gebeurt nu in Europees verband ineens heel veel”, zegt Roobol. “Ik ben in 1993 begonnen met de ERSPC-studie, maar die was one size fits all.2 Er werd veel te veel gediagnosticeerd. We hebben in de jaren sinds 1993 wel degelijk een reductie van gemetastaseerde ziekte en sterfte kunnen aantonen, maar het moet gewoon beter. We hebben geleerd welke mannen je niet wilt testen en welke tumoren je niet wilt vinden, omdat ze helemaal niet tot problemen leiden. Uit autopsieonderzoek weten we dat bij 70% van de mannen die op hoge leeftijd zijn overleden sprake was van een klein prostaatcarcinoom waarvan ze nooit last hadden ondervonden. We willen dat de mannen voor wie dit geldt niet tot patiënt met kanker worden gemaakt. Dat is de grootste uitdaging.”
Het is dus zaak de balans te vinden, vat ze zelf samen. “Natuurlijk zullen er altijd prostaatkankers blijven die zich zo agressief ontwikkelen dat de mannen er ook bij gerichte screening aan doodgaan”, zegt ze. “Maar we willen met geïndividualiseerde screening mannen behoeden voor jarenlange behandelingen die ze niet nodig hebben, maar die wel enorme negatieve gevolgen hebben voor hun kwaliteit van leven.”
Referenties
1. PRAISE-U. Te raadplegen via health.ec.europa.eu/non-communicable-diseases/cancer/europes-beating-cancer-plan-eu4health-financed-projects/projects/praise-u_en
2. ERSPC. Te raadplegen via www.erspc.org/
Drs. Frank van Wijck, wetenschapsjournalist
Oncologie Up-to-date 2024 vol 15 nummer 4
DEEL DIT ARTIKEL:
