Daags na Sieslings oratie organiseerde de Federatie van Medisch-wetenschappelijke verenigingen haar jaarlijkse FederaDag in de Universiteit Twente. Geheel in de sfeer van de oratie was als thema voor Cancer and Numbers gekozen.
Bij ‘Kanker en getallen’ denken velen meteen aan de epidemiologie van kanker. Die kan regionaal, landelijk of wereldwijd bedreven worden. Dat laatste doet dr. Freddy Bray van het International Agency for Research on Cancer in Lyon. Hij verzamelt gegevens van over de hele wereld. Althans voor zover ze bestaan, want lang niet alle landen beschikken over goede registraties. Niettemin kon hij uit de gegevens die er wel zijn een aantal mondiale trends afleiden. Zo is kanker wereldwijd in opkomst. Waar de ziekte nog niet de belangrijkste doodsoorzaak is, is deze op weg dat te worden. De trend is het duidelijkst in transitielanden zoals China, India en Brazilië. Daar is ook een verschuiving zichtbaar van vormen van kanker die verband houden met infecties en gebrekkige hygiëne naar de meer welvaartsgebonden vormen die bij ons al jaren actueel zijn.
Goede registratie
Wat een goede nationale kankerregistratie vermag, schetste prof. dr. Eero Pukkala, directeur van de Finse kankerregistratie. In Finland en de andere Noordse landen, beschikken alle inwoners over een persoonsnummer, wat de registratie zeer vereenvoudigt. Daarnaast is de wetgeving in deze landen gunstig en staan de meeste mensen sympathiek tegenover registraties ten dienste van de gezondheidszorg. Door deze gunstige situatie hadden de Finnen binnen een paar dagen een antwoord op vragen als: vergroot postmenopauzale hormoontherapie de kans op kanker, wat is het risico van de fall-out van Tsjernobyl en hebben werknemers in de houtbewerkingsindustrie en bij Finnair meer kans op kanker door hun werk dan de gemiddelde Fin? De koppeling met persoonsnummers maakt het in principe mogelijk om de uitkomsten aan personen of families te koppelen, maar dat gebeurt heel weinig. “Het is de vraag of je die mensen daarmee helpt”, betoogde Pukkala.
Wijs screenen
Prof. dr. Laura van ’t Veer, van het Helen Diller Family Comprehensive Cancer Center in San Francisco, beschreef de relatie tussen kanker en getallen vanuit het perspectief van de screening. In de VS worden vrouwen vanaf hun 40ste gescreend op borstkanker. Het gevolg: veel fout-positieve uitkomsten en veel overbehandeling. Van ’t Veer is betrokken bij de Wisdom-studie (Women Informed to Screen Depending on Measures of Risk). Die is opgezet om na te gaan of dit probleem is op te lossen met een meer op de persoon gerichte screening. Vrouwen die vanwege genetische factoren, de dichtheid van hun borstweefsel of hun leefstijl een verhoogde kans op borstkanker hebben, worden dan intensiever gescreend dan vrouwen die een betrekkelijk klein risico lopen. Daarnaast liet zij zien hoe stratificatie van patiënten op basis van risicofactoren gebruikt kan worden bij het vaststellen van de behandeling en het ontwerpen van klinische studies. Door die stratificatie kan met kleinere cohorten gewerkt worden, is de verwachting.
Biomarkers
“Search and thou shall find”, was het motto waarmee prof. dr. Gerrit Meijer, hoofd van de afdeling Pathologie van het Antoni van Leeuwenhoek, Amsterdam, inging op de ‘saaie’ en taaie klus van het opsporen van biomarkers, de associaties tussen kenmerken van tumoren en het verloop van de ziekte. Zonder die associaties is het niet mogelijk om de zwakke plekken van tumoren op te sporen waar nieuwe medicijnen op kunnen aangrijpen. Of om te bepalen of een bepaalde patiënt wel zal reageren op een bepaalde behandeling. Dit onderzoek kan niet zonder een infrastructuur die het verzamelen en verwerken van zeer grote hoeveelheden gegevens mogelijk maakt.
Techniek en kliniek
Getallen van een heel andere orde kwamen ter sprake in de voordracht van prof. dr. Leon Terstappen, hoofd van de vakgroep Medical Cell Biophysics van de Universiteit Twente. Deze arts leidt het technologisch onderzoek naar het detecteren van circulerende tumorcellen. Daarbij moeten we echter ook nadenken over de klinische implicaties van de situatie waarin we niet alleen circulerende cellen kunnen opsporen, maar ze ook kunnen oogsten en afzonderlijk karakteriseren. Daardoor kunnen prognoses nauwkeuriger worden. Voorlopig is de techniek nog niet specifiek en selectief genoeg, maar dat is een kwestie van tijd, verwacht Terstappen.
Waarschuwing
Een verontrustende waarschuwing kwam van dr. Hans Storm, directeur van het Deense kankerinstituut. Epidemiologen kunnen niet zonder gegevens van patiënten. Het bizarre is nu dat er nieuwe EU-richtlijnen in de maak zijn die veel gangbare praktijken ineens illegaal maken. Zo zullen patiënten die informatie afstaan ook afzonderlijk toestemming voor elk gebruik ervan moeten geven. Storm roept dan ook alle bij het kankeronderzoek in Europa betrokken partijen op hiertegen in verzet te komen.
Prijzen
Opgewekter was de afsluiting van de dag met de uitreiking van de FederaPrijs aan de Amerikaanse dermatoloog prof. dr. Rob Stern uit Boston, Verenigde Staten. Stern is een prachtig voorbeeld van een dokter die in zijn praktijk iets tegenkomt wat zijn argwaan wekt, ermee aan de slag gaat en zo in zijn levenswerk belandt. In het begin van de jaren zeventig van de vorige eeuw werd psoriasis behandeld met een combinatie van ultraviolet A (UVA)-licht en psoraleen. UVA gold destijds als onschadelijk. Stern zag bij zijn patiënten al snel de negatieve effecten ervan en startte een cohortstudie met 1400 patiënten die hij uiteindelijk 30 jaar zou volgen. Daaruit bleek dat de combinatietherapie de kans op plaveiselcelcarcinoom sterk vergroot. Dat leidde ertoe dat de behandeling uiteindelijk werd vervangen door UVB-therapie. Stern kreeg de prijs ook als een van de eersten die grote databestanden gebruikten om de incidentie van huidmaligniteiten te onderzoeken.
De Rotterdamse emeritus hoogleraar prof. dr. Jan Willem Coebergh kreeg de (eerste) maatschappelijke FederaPrijs 2015 voor zijn inspanningen voor de optimale benutting van de vele gegevens uit de Nederlandse Kankerregistratie. De jury: “Hij voorkwam dat de kankerregistratie een datakerkhof werd en maakte van melk kaas.”
De FederaDag is tot stand gekomen met ondersteuning van het UT Aspasia Fund, World Cancer Research Fund (WCRF) en STATA.
Drs. H.E.A. Dassen, wetenschapsjournalist
Oncologie Up-to-date 2015 vol 6 nummer 6
DEEL DIT ARTIKEL:
