In 2020 zijn er wereldwijd 741.300 nieuwe gevallen van kanker, waarvan 568.700 bij mannen, direct te herleiden tot alcoholconsumptie. Dat blijkt uit een internationale populatiestudie van de International Agency for Research on Cancer van de WHO. Volgens epidemioloog prof. dr. Valery Lemmens (IKNL) geeft de studie aanleiding tot meer aandacht voor preventiemaatregelen via beleidsaanpassingen.
“Dit is de eerste studie van deze grote omvang en kwaliteit die de invloed van alcoholinname op de ontwikkeling van kanker onderzoekt”, zegt Valery Lemmens.1 Hij is vanuit Nederland betrokken bij het internationale onderzoek en vindt meer aandacht voor kankerpreventie van groot belang. Die aandacht is nodig, gezien de cijfers. Wereldwijd gaat het in 2020 om 4% van de totale kankerincidentie die toegerekend kan worden aan alcoholinname. West-Europa heeft een vergelijkbaar percentage; daar gaat het om 52.800 gevallen van kanker, waarvan 34.400 bij mannen. In Nederland betreft het een iets lagere kankerincidentie gerelateerd aan alcoholinname, namelijk 3,7%, ofwel 4.200 gevallen waarvan 2.700 mannen.
Wereldwijd betreft het vooral slokdarm- (189.700 gevallen), lever- (154.700 gevallen) en borstkanker (98.300 gevallen, alleen bij vrouwen). In totaal zijn data van de kankerincidentie in 185 landen en 36 kankertypen uit GLOBOCAN 2020, een online database van de International Agency for Research on Cancer (IARC), meegenomen. Daarnaast zijn gegevens uit de Global Information System on Alcohol and Health (GISAH) van 2010 opgenomen.
Bewustzijn alcoholgebruik
Hoewel het verhoogde risico op kanker al bij lage hoeveelheden alcohol begint, maakt het wel uit hoeveel men drinkt. Zware drinkers (meer dan zes glazen per dag) maakten 47% van het totaal aantal kankergevallen uit, riskante drinkers (twee tot zes glazen per dag) 39% en matige drinkers (twee glazen per dag) zo'n 14%. Zelfs matig alcohol drinken leidt nog tot zeker 100.000 gevallen van kanker wereldwijd. Deze uitkomst van de studie benadrukt de noodzaak van preventiemaatregelen, als het aan Lemmens ligt.
“Het gaat hier vooral om het bewustzijn dat ook kleinere hoeveelheden alcohol al schadelijk kunnen zijn en het risico op kanker verhogen. Bij vrouwen neemt bijvoorbeeld het risico op borstkanker al toe bij gemiddeld minder dan één alcoholconsumptie per dag. Het zogenoemde binge-drinking is niet minder risicovol. De totale hoeveelheid ingenomen alcohol is bepalend. Daarbij maakt het dus niet uit of iemand een bepaalde hoeveelheid alcohol met tussenpozen drinkt of dezelfde hoeveelheid in één keer.” Lemmens voegt daaraan nog toe dat er weinig verschil is in het soort drank - bier, wijn of sterke drank - voor het langetermijnrisico op kanker.
Invloed leefstijlfactoren
In de studie is niet gekeken naar andere leefstijlfactoren als roken of obesitas en hun invloed op de ontwikkeling van alcoholgerelateerde kankerincidentie. Roken in combinatie met alcoholgebruik heeft, zoals uit veel onderzoeken blijkt, een grote invloed (multiplicatief effect) op de ontwikkeling van een aantal kankersoorten zoals mond-, keel- en slokdarmkanker. De onderzoekers sluiten dan ook niet uit dat roken een vertekenende invloed had op de aan alcohol gerelateerde kankersoorten.
Obesitas lijkt als cofactor ook enige interactie te hebben met alcohol op de ontwikkeling van leververvetting en hepatocellulair carcinoom, zoals uit eerder onderzoek is gebleken.2
Verder gaat leverkanker vaak samen met besmetting met het hepatitis B- of C-virus of ontstaat dit type kanker door blootstelling aan het schimmelgifstof aflatoxine.
Regioafhankelijk
Uit de studie blijkt dat de alcoholinname per land en regio sterk kan verschillen. De algemene tendens is dat die in Centraal en Oost-Europa daalt en in Azië juist toeneemt. Lemmens: “Vooral in India en China neemt het alcoholgebruik toe. Daar is de komende decennia een flink groter aantal kankergevallen ten gevolge van alcoholgebruik te verwachten.” Culturele en sociale factoren spelen hierbij mee, aldus Lemmens.
Beleidsaanpassingen
Het beleid per land heeft ook invloed op het alcoholgebruik, benadrukt Lemmens. “Sommige landen voeren een succesvol beleid waarbij bijvoorbeeld alcohol duurder is of minder makkelijk verkrijgbaar via verkooppunten. Daarbij maakt het uit naar welk land je kijkt. Niet elke maatregel helpt overal. Dit is afhankelijk van de culturele en sociale factoren ter plaatse die meespelen bij alcoholgebruik. Dat moet je meewegen in het beleid. Dit bepaalt ook wat er mogelijk is en hoe snel bepaalde maatregelen geaccepteerd zullen worden.”
In Nederland moet hier ook meer aandacht voor zijn. Volgens Lemmens wordt er te weinig prioriteit gegeven aan preventief beleid als het gaat om kanker. Met de huidige maatregelen in het Nationaal Preventieakkoord wil de Rijksoverheid ook problematisch alcoholgebruik tegengaan. Een van de gestelde doelen is bijvoorbeeld dat in 2040 nog maar 5% van alle volwassen Nederlanders overmatig drinkt (dit is nu 8,8%). Bij meer dan veertien glazen per week voor vrouwen en 21 glazen voor mannen is sprake van overmatig drinken. De overheid wil dit bereiken met meer voorlichting over gezondheidsrisico's, minder reclame en prijsacties, het beperken van schenk- en verkooptijden en het verbieden van alcohol in sportkantines. Volgens Lemmens is het daarnaast belangrijk dat in de voorlichting meer aandacht wordt gegeven aan het feit dat het risico op kanker, met name borstkanker, ook al toeneemt bij zelfs minder dan gemiddeld 1 alcoholische consumptie per dag. In Nederland zijn jaarlijks 600 gevallen van borstkanker toe te schrijven aan alcoholgebruik, in een groot deel van de gevallen gaat het daarbij om een lagere inname van alcohol dan het overmatig gebruik zoals gedefinieerd in het Preventieakkoord.
Lemmens noemt de Scandinavische landen als voorbeeld, waar andere beleidsopties dan vermeld in het Nederlandse Preventieakkoord al succesvol zijn gebleken. Zo zou op drankflessen een waarschuwingssymbool of tekst kunnen komen die het risico van de inname van alcohol op het krijgen van kanker aangeeft. Verder is het van belang om alcohol minder makkelijk verkrijgbaar te maken via verkooppunten. “Het doel van deze aanpassingen is het creëren van meer bewustzijn van alcoholgebruik en de bijbehorende, alcoholgerelateerde schade. Uiteindelijk gaat het er ook gewoon om dat mensen beter geïnformeerde keuzes kunnen maken. Gedrag veranderen is hoe dan ook heel moeilijk.”
Herhaald onderzoek
Om het effect van preventiemaatregelen te meten, geeft Lemmens aan dat een studie als deze herhaald moet worden over zo'n tien jaar. Bij het meten van de alcoholinname zou er op termijn een effect te zien moeten zijn van de maatregelen op de kankerincidentie. “Hoeveel en welke beleidsaanpassingen helpen in de afname van de kankerincidentie moet daarbij meegenomen worden. Maar eerst is het zaak om ook in Nederland een sterkere beleidsfocus te leggen op de preventie van kanker.”
De uitkomsten van de studie zijn toegankelijk gemaakt voor het publiek via de Cancers Attributable to Alcohol-tool van de Global Cancer Observatory.3
Referenties
1. Rumgay H, et al. Lancet Oncol 2021;22:1071-80.
2. Mahli A, et al. Dig Dis 2016;34 (Suppl 1):32-9.
3. Cancers Attributable to Alcohol. Te raadplegen via gco.iarc.fr/causes/alcohol/home
Ilse Bos, MSc, wetenschapsjournalist
Oncologie Up-to-date 2021 vol 12 nummer 5
DEEL DIT ARTIKEL:
