Met iViewDose kan tijdens de bestraling direct gemeten worden of de patiënt inderdaad de van tevoren bepaalde dosis ontving, op de juiste plek. Deze in het Antoni van Leeuwenhoek te Amsterdam ontwikkelde techniek kreeg recent de CE-markering toegekend en zal nu via de Zweedse firma Elekta voor elk ziekenhuis beschikbaar komen. Klinisch fysicus dr. Anton Mans geeft uitleg.
Het doel van elke radiotherapeut die een patiënt met kanker behandelt, is om de tumor een zo hoog mogelijke dosis te geven terwijl het omliggende weefsel zo veel mogelijk gespaard blijft. “De afgelopen tien, vijftien jaar zijn er daarom steeds complexere bestralingsmethoden ontwikkeld”, vertelt Mans. Om te testen of de van tevoren berekende dosis klopt met wat de patiënt daadwerkelijk ontvangt, werkt men meestal met fantomen. Dat zijn kunststofblokken die qua stralingseigenschappen op water lijken en die het menselijk lichaam moeten nabootsen. “Deze fantoomverificatie is in feite een simulatie; ze vindt voorafgaand aan de bestraling plaats en meet dus niet de werkelijke situatie met de patiënt.” De fantoomtechniek is bovendien duur en neemt gedurende een half uur een bestralingstoestel in beslag.
Epid
In het Antoni van Leeuwenhoek begon men tien jaar terug met het ontwikkelen van een techniek die tijdens de bestraling zelf kan bepalen of de patiënt de juiste dosis ontvangt op de juiste locatie. Mans nam deel aan het ontwikkeltraject van deze techniek en is inmiddels klinisch eindverantwoordelijke. “Onze techniek maakt gebruik van de Epid, een elektronische stralingsdetector onder de patiënt. Vrijwel elk bestralingstoestel beschikt over zo’n Epid, die normaal gesproken gebruikt wordt om te bepalen of de patiënt op de goede positie ligt.” Met fysische modellen en complexe wiskundige berekeningen kan uit de Epid-metingen, in combinatie met eerder gemaakte scans van de patiënt, de afgegeven dosis in 3D berekend worden. “Met de firma Elekta werkten we onze techniek in de afgelopen jaren om tot een product, iViewDose, dat bestaat uit een softwarepakket waarin onze fysische modellen verwerkt zitten”, aldus Mans.
Anatomische veranderingen
Het Antoni van Leeuwenhoek past de methode zelf al geruime tijd toe. “We zien dat de afgeleverde dosis in ongeveer een op de vierhonderd gevallen afwijkt van de planning”, zegt Mans. Afwijkingen kunnen ontstaan door onjuiste afstelling van het bestralingsapparaat, door softwareproblemen of menselijke fouten, maar in verreweg de meeste gevallen gaat het om anatomische veranderingen bij de patiënt. “Patiënten krijgen meestal gefractioneerde bestraling gedurende een langere periode”, legt Mans uit. “De patiënt kan in die tijd gewicht verliezen, of de tumor kan slinken of juist opzwellen door de bestraling.”
Automatisering
Een afwijking in een op de vierhonderd gevallen is weinig. Is dat al die moeite waard? “Die vraag hebben wij onszelf ook gesteld. Onze conclusie was dat het wel degelijk zinvol is, omdat het soms om grote afwijkingen gaat. De patiënt is dan bij volgende bestralingen echt gebaat bij een andere afstelling van de bestralingsapparatuur.” Bovendien kost het verifiëren met deze nieuwe techniek weinig tijd. “We hebben ingezet op zoveel mogelijk geautomatiseerd verifiëren”, aldus Mans. “iViewDose produceert zelf een rapport met de resultaten van de bestraling en geeft alleen een melding bij een afwijking groter dan een vooraf ingestelde waarde. Eigenlijk hoeft dus alleen de stralingsdetector op de goede plaats gezet te worden. De rest gaat vanzelf.”
Dr. Diana de Veld, wetenschapsjournalist
Oncologie Up-to-date 2016 vol 7 nummer 3
DEEL DIT ARTIKEL:
