Sinds april gebruikt het Antoni van Leeuwenhoek in Amsterdam een nieuwe whole-body PET/CT-scanner om kanker in beeld te brengen met een zeer lage stralingsdosis. Dit maakt beeldvormend onderzoek bij zwangere patiënten nog beter mogelijk, vertellen nucleair geneeskundige en radiotherapeut dr. Wouter Vogel en nucleair radioloog dr. Sanne Jansen (beiden Antoni van Leeuwenhoek, Amsterdam). Uit heel Nederland kunnen zwangeren naar het Antoni van Leeuwenhoek worden verwezen als er een PET/CT-scan nodig is voor een juiste diagnosestelling of geschikt behandelplan bij kanker.
Kanker tijdens de zwangerschap komt gelukkig niet vaak voor. In Nederland zijn er elk jaar 100 tot 200 patiënten die tijdens de zwangerschap worden geconfronteerd met de diagnose kanker. Tot voor kort was men terughoudend met uitgebreid beeldvormend onderzoek bij deze groep patiënten. “Röntgenfoto’s, echo, mammografie en punctie kunnen we doen, maar PET/CT tijdens de zwangerschap werd vaak achterwege gelaten, vanwege het mogelijke risico van straling voor de foetus op een miskraam, groeivertraging of carcinogenese. Terwijl er protocollair regelmatig wel een indicatie is voor zo’n scan”, vertelt Wouter Vogel.
De meest voorkomende vorm van kanker bij zwangere vrouwen is mammacarcinoom. Daarnaast komen maligne lymfomen, cervixcarcinoom en melanoom veel voor bij deze patiëntengroep. Bij minder adequate beeldvorming is het moeilijker om een goed onderbouwd behandelplan vast te stellen. “We weten dan soms minder goed in welk stadium de ziekte zich bevindt. In die situatie kan een PET/CT-scan heel belangrijk zijn”, vertelt Sanne Jansen. “Dan werd tot nu toe vaak gekozen voor een PET/CT-scan met minder traceractiviteit, waardoor de kwaliteit van het gemaakte beeld niet optimaal is.”
Ruim terugverdiend
De recent door het Antoni van Leeuwenhoek aangeschafte whole-body PET/CT-scanner van fabrikant Siemens biedt een oplossing voor zwangere patiënten met kanker. De gevoeligheid van deze nieuwe scanner is dusdanig hoog dat er een veel kleinere hoeveelheid radioactief-gelabelde stof (tracer) nodig is dan bij de huidige PET/CT-scanners. “Ondanks de kleinere hoeveelheid straling geeft hij een beter beeld met minder ruis dan de scanners die we hiervoor gebruikten. Met deze scanner kunnen we zwangeren voor het eerst gewoon een scan geven met een normale kwaliteit, zonder significante risico’s voor de foetus”, aldus Vogel.
“Het is voor zwangere patiënten ook nog eens veel fijner, omdat ze nu maar ongeveer twintig minuten plat en stil in de scanner hoeven liggen, en geen hinderlijke blaaskatheter meer nodig hebben zoals gebruikelijk was”, vult Jansen aan. “Als je dan zwanger bent en er een verdenking op kanker is – wat natuurlijk vreselijk is – dan is het mooi dat je nu gewoon een optimale scan kunt krijgen.”
Het enige nadeel aan de whole-body PET/CT-scanner is de hoge aanschafprijs, maar die vormde voor het Antoni van Leeuwenhoek geen belemmering. “De levensduur van zo’n PET/CT-scanner is ongeveer tien jaar. We denken dat we de kosten van de aanschaf binnen die tijd ruim terugverdiend hebben. Bij elke scan besparen we kosten, omdat we minder tracer nodig hebben. Voorheen hadden we twee PET/CT-scanners in gebruik, nu nog maar één. Dat scheelt ook personeelskosten.” Sinds april worden er in het Antoni van Leeuwenhoek met de nieuwe scanner dagelijks ongeveer 25 patiënten gescand.
Wetenschappelijk onderzoek
Het Amsterdam UMC en het UMC Groningen hebben dezelfde whole-body PET/CT-scanner. Die centra gebruiken de scanner vooral voor wetenschappelijk onderzoek, maar ook zij zullen zwangeren gaan scannen met de nieuwe lage dosis. Het Antoni van Leeuwenhoek is het eerste centrum dat alle patiënten met kanker die in aanmerking komen voor een PET/CT-scan ermee scant. Ook zwangere patiënten die in een ander ziekenhuis onder behandeling zijn, maar een PET/CT-scan moeten ondergaan vanwege kanker, kunnen bij het Antoni van Leeuwenhoek terecht. Vogel: “We hebben niet de capaciteit om alle patiënten met kanker uit heel Nederland te scannen, maar voor de zwangere patiënten maken we een uitzondering. Die kunnen nu met deze nieuwe scanner een optimale PET/CT-scan krijgen.”
Net als andere PET/CT-scanners gebruikt deze scanner voor de opsporing van tumoren doorgaans radioactief glucose (FDG). “Omdat tumoren een verhoogd metabolisme hebben, gaat daar meer glucose naartoe. Door dat radioactief te labellen, kunnen we tumoren zichtbaar maken met een scan”, legt Jansen uit.
Er loopt momenteel in het Antoni van Leeuwenhoek een onderzoek naar het optimale gebruik van de scanner. “We willen het beste beeld tegen de laagste kosten en met de kleinste hoeveelheid straling. Dat proberen we dit jaar helemaal te optimaliseren, niet alleen voor de dosis FDG, maar ook voor de begeleidende CT. We kunnen zo een dosisreductie van wel 90% bereiken voor stralingsgevoelige patiënten.”
Veilige behandelopties
Jansen en Vogel verwachten dat er rondom kankerbehandelingen tijdens de zwangerschap nog veel te ontdekken valt. “Tot nu toe werden er weinig PET/CT-scans gemaakt gedurende de zwangerschap, omdat dat indien mogelijk werd uitgesteld tot na de bevalling. Nu we eindelijk wel de mogelijkheden hebben voor beeldvorming krijgen we scans in handen waarmee we kunnen bijdragen aan de beste behandelopties, die ook het veiligst zijn voor de foetus”, aldus Vogel (zie Figuur 1 voor een voorbeeldcasus). “In het verleden wisten we soms niet zeker of de tumor was uitgezaaid, en dan is behandelen moeilijker. De keuzes voor behandelingen bij zwangere patiënten met kanker kunnen daardoor beter worden gemaakt.”
Nieuwe mogelijkheden
De nieuwe scanner is ook geschikt voor andere radioactieve tracers dan FDG. Voor sommige tumoren zijn er al tracers die specifiek aan de tumorcellen binden. In de nabije toekomst zullen er nog meer nieuwe tracermoleculen getest gaan worden met de whole-body PET/CT-scanner, waardoor ook de diagnostiek van verschillende tumortypen kan verbeteren.
Vogel: “De veel hogere gevoeligheid in vergelijking met andere PET/CT-scanners geeft allerlei voordelen bij verschillende tracers. Voorheen moest je om een goed beeld te krijgen vaak zoveel van een tracer inspuiten dat het heel duur werd. En soms was het helemaal niet mogelijk of liep de straling te hoog op. Met deze nieuwe scanner kunnen we veel meer zien met minder straling. Dat biedt allerlei nieuwe mogelijkheden.”
Drs. Raymon Heemskerk, wetenschapsjournalist
Oncologie Up-to-date 2024 vol 15 nummer 4
DEEL DIT ARTIKEL:
