Als eerste ziekenhuis in Nederland schafte Medisch Spectrum Twente (Enschede) Ethos Therapy aan. Met dit hypermoderne bestralingstoestel is het mogelijk om het bestralingsplan dagelijks direct aan te passen aan de positie van het doelvolume. Daardoor kunnen beweeglijke tumoren nauwkeuriger bestraald worden met mogelijk minder kans op bijwerkingen, legt technisch geneeskundige Lisanne Zwart, MSc. uit samen met radiotherapeut-oncoloog drs. Anand Bhawanie en klinisch fysicus dr. Erik van Dieren. “Momenteel gebruiken we deze behandeling alleen bij prostaatkanker, maar andere indicaties volgen naar verwachting binnenkort.”
Trots zijn ze erop om als eerste ziekenhuis in Nederland de uiterst geavanceerde en hypermoderne Ethos Therapy aan oncologische patiënten te kunnen aanbieden. “Het laat zien dat het niet altijd de academische ziekenhuizen zijn die vooroplopen”, zegt Lisanne Zwart. Sinds februari 2020 wordt de technologie in MST toegepast bij patiënten met prostaatkanker.
Kunstmatige intelligentie
“Met de Ethos Therapy is het mogelijk om het bestralingsplan snel aan te passen, terwijl de patiënt op tafel ligt”, zegt Zwart. “Er kan razendsnel een scan worden gemaakt, een zogenoemde iterative cone-beam CT-scan (iCBCT-scan). Hiermee kan de anatomie van de tumor en de omliggende weefsels worden vastgesteld. Het toestel maakt gebruik van artificial intelligence (AI) zodat de structuren snel ingetekend worden, waarna het doelgebied wordt ingetekend en het bestralingsplan wordt berekend. Zo kan het bestralingsplan op de dag van de behandeling direct worden aangepast aan de anatomie van dat moment.”
Anand Bhawanie vervolgt: ‘’Bij radiotherapie worden na het intakegesprek scans gemaakt om een bestralingsplan te genereren dat onder meer is gebaseerd op de tumorpositie ten opzichte van de omliggende, gezonde weefsels, het zogeheten referentieplan. Beweeglijke organen zijn daarbij een uitdaging. Bij prostaatbestralingen bijvoorbeeld kunnen darm- en blaasvulling een verschuiving van het doelgebied veroorzaken, waardoor het oorspronkelijke referentieplan niet meer klopt. In dat geval dreigt onderdosering van het tumorgebied en overdosering van de gezonde structuren. Dat is op te lossen met extra scans vlak van tevoren en verschuiving van de patiënt, maar als het doelvolume gewijzigd is ten opzichte van de omliggende organen, is aanpassing van het bestralingsplan nodig. Tot dusver was dat veel werk, met de Ethos Therapy is dat een stuk simpeler’’
Snelle beeldvorming
Ethos Therapy is vorig jaar geïmplementeerd in MST bij prostaatkanker en wordt nu geëvalueerd, vertelt Zwart. “Dit jaar vindt implementatie voor andere indicaties in het bekkengebied plaats, zoals rectum-, blaas- en cervixcarcinoom. Het is voor al deze toepassingen belangrijk dat de mogelijkheid bestaat voor snelle beeldvorming en aanpassingen van het bestralingsplan, dus het genereren van een zogeheten adapted plan. Erik van Dieren. “Er zijn alternatieven voor deze werkwijze, gebaseerd op library of plans of MRI, maar die vereisen meer voorbereiding van het referentieplan, of tijd waarbij de patiënt op tafel ligt.”
Zwart legt dit verder uit: ‘’Met Ethos Therapy kan een snelle iCBCT-scan worden gemaakt, voldoende om alle orgaanposities te visualiseren. Groot voordeel is de tijdwinst, want die scan duurt maar 17 seconden. Met hulp van AI wordt de behandeltijd bij Ethos Therapy verkort tot een kwartier per patiënt per dag.”
Bijwerkingen
Aanpassing van het bestralingsplan maakt het mogelijk om nauwkeuriger te bestralen, waardoor minder omliggend weefsel wordt geraakt, het risico op bijwerkingen afneemt, en de kwaliteit van leven tijdens en na bestraling zoveel mogelijk behouden blijft, geeft Bhawanie aan. “Bijwerkingen in het bekkengebied zijn bijvoorbeeld seksuele disfunctie, vaker kleine beetjes plassen, bloedverlies via de urine of ontlasting en diarree. De ernst van de bestralingsbijwerkingen is meer uitgesproken bij patiënten die roken en/of hart- en vaataandoeningen hebben. Bij hen is door de jaren heen vaatvernauwing ontstaan, waardoor de zuurstofvoorziening van de organen suboptimaal is. Die kunnen daardoor minder goed herstellen van de bestralingen en zo kunnen bijwerkingen langer en heftiger verlopen. Stoppen met roken en bewegen zijn dus essentieel voor behoud van de kwaliteit van leven.”
Prospectieve follow-up
Is al duidelijk of Ethos Therapy bij beweeglijke tumoren minder bijwerkingen geeft dan niet-adaptieve bestralingsmethoden? “Het antwoord hierop is niet eenvoudig”, geeft Bhawanie aan. “Bijwerkingen zijn te onderscheiden in acute bijwerkingen - tijdens de bestraling tot drie maanden erna - en late bijwerkingen. Omdat we sinds februari 2020 met deze technologie werken, hebben we nog geen zicht op late bijwerkingen. Onze patiënten krijgen vragenlijsten om bijwerkingen te scoren. Daarnaast belt de radiotherapeut-oncoloog hen kort na de bestraling. Dit geeft een vrij goed overzicht van de acute bijwerkingen: tot nu toe is er nog geen invaliderende toxiciteit gerapporteerd. Voor het evalueren van late bijwerkingen is een follow-up van minimaal vijf jaar nodig. We hebben met verwijzers afgesproken dat ze invaliderende late bijwerkingen aan ons melden.”
Way to go
Van Dieren is heel tevreden over het nieuwe bestralingstoestel. “Ik ben onder de indruk van de achterliggende technologie die de gebruiker gemakkelijk en precies door het aanpasproces leidt. De bedienbaarheid is goed. Er is één keyboard voor alle taken en functies. Dat maakt het makkelijk om ermee te leren werken. Inmiddels hebben we in MST ruim 100 patiënten adaptief behandeld. Gelukkig kunnen we het toestel ook even gemakkelijk inzetten voor de bestraling van patiënten met minder beweeglijke tumoren, zoals hoofd-halstumoren. De functie ‘adaptief’ kunnen we uitzetten en we bestralen dan met het referentieplan.
De mogelijkheden van Ethos Therapy, zijn nog niet heel bekend, maar wij communiceren hierover via symposia, congressen, sociale media en presentaties voor collega’s. We promoten het idee dat de Ethos Therapy de way to go is”, zegt Van Dieren. “Door de kennis en ervaring die wij inmiddels hebben opgedaan, zijn we een reference site geworden. Voor informatie zijn we benaderd door ziekenhuizen uit Nederland, het Verenigd Koninkrijk (Wales), België en Abu Dhabi. Behalve MST gebruikt ook het Amsterdam UMC inmiddels Ethos Therapy en we horen dat meer ziekenhuizen geïnteresseerd zijn. Ook in het Verenigd Koninkrijk, Denemarken, Australië en de Verenigde Staten wordt er al mee gewerkt. Met die (internationale) radiotherapie-afdelingen werken we samen binnen het Adaptive Intelligence Consortium.”
Best passende zorg
Tot slot wil Bhawanie nog kwijt dat continue samenwerking met andere kankercentra bij MST hoog in het vaandel staat. “We willen patiënten de best passende zorg bieden waarbij tumorcontrole én kwaliteit van leven gewaarborgd zijn. Past bijvoorbeeld Ethos Therapy goed bij een patiënt, dan kunnen centra naar ons doorverwijzen. Maar ook andersom: als wij een patiënt hebben die baat zou kunnen hebben bij een andere bestralingsstrategie zoals protonentherapie bij laaggradige hersentumoren of voor betere hartsparing bij linkszijdige borsttumoren, dan worden deze patiënten laagdrempelig verwezen. MST werkt daarom nauw samen met omliggende ziekenhuizen.”
Drs. Marc de Leeuw, wetenschapsjournalist
Oncologie Up-to-date 2021 vol 12 nummer 4
DEEL DIT ARTIKEL:
