Het landelijk bevolkingsonderzoek naar darmkanker is in 2014 na jaren van voorbereiding van start gegaan. Sindsdien wordt de doelgroep van 55- tot 75-jarigen elke twee jaar uitgenodigd om eraan deel te nemen. Het bevolkingsonderzoek darmkanker valt onder de regie van het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM). Met Iris Seriese, programmacoördinator van het bevolkingsonderzoek darmkanker bij het RIVM, kijken we terug op de eerste zeven jaar van het bevolkingsonderzoek, de successen die geboekt zijn en de plannen die ontwikkeld worden voor de toekomst.
Het bevolkingsonderzoek naar darmkanker omvat twee stappen: een fecale immunochemische test (FIT) op de aanwezigheid van hemoglobine in de ontlasting, met een sensitiviteit van 85%. Bij een positieve testuitslag (meer dan 47 μg Hb/g ontlasting) wordt deze stap gevolgd door een coloscopie. Bij de coloscopie in een van de daarvoor geselecteerde centra wordt gekeken of er darmtumoren of vergevorderde poliepen (advanced adenomen) aanwezig zijn; zo nodig volgt een darmkankerbehandeling.
Deelnamebereidheid
Voorafgaand aan de start van het bevolkingsonderzoek in 2014 werd uitgegaan van een deelnamegraad van 60%. Deze bleek al direct aanzienlijk hoger te liggen (71,7% in 2014) en ook de jaren daarna bleef de deelnamegraad rond de 72% hangen. Volgens recente cijfers, gepubliceerd door het Integraal Kankercentrum Nederland (IKNL), bedroeg de deelnamegraad in 2020 71,6%.1
Iris Seriese: “Over het algemeen is de deelnamebereid dus hoog. Onder mannen, de vijftigjarigen in de doelgroep en in de grote steden is deze lager. We kijken naar mogelijkheden om alle genodigden laagdrempelig te bereiken met informatie over het bevolkingsonderzoek, bijvoorbeeld door middel van een QR-code die linkt naar een informatieve video.”
Screeningsresultaten
Een ongunstige uitslag van de ontlastingstest werd de afgelopen paar jaar gevonden bij ruim 4% van de deelnemers (4,3% in 2020). Van de mensen die naar aanleiding hiervan worden verwezen voor coloscopie geeft in het algemeen meer dan 80% (84,7% in 2020) gehoor aan de uitnodiging hiervoor. In 2020 werd bij 0,2% van de deelnemers aan het bevolkingsonderzoek darmkanker gevonden en bij 1% vergevorderde poliepen. Van degenen die een coloscopie ondergingen na een ongunstige FIT-uitslag, werd bij 5% darmkanker gevonden en bij 29% vergevorderde poliepen. Van alle deelnemers die een ontlastingstest deden, had 1,2% darmkanker of een advanced adenoom.1
De frequentie van kankerdiagnoses in de beginjaren van het bevolkingsonderzoek lag dicht bij de vooraf verwachte frequentie, namelijk 0,45% van de deelnemers. Dit percentage stond in het advies van de Gezondheidsraad uit 2009. De werkelijke frequentie bedroeg 0,56% in 2014 en 0,46% in 2015.1 Voor recentere jaren is geen vergelijking mogelijk, omdat de Gezondheidsraad vooraf geen inschatting heeft gemaakt voor de vervolgrondes vanaf 2016.
Incidentie- en sterfteafname
Uit IKNL-cijfers blijkt dat de incidentie van darmkanker onder 55- tot 75-jarigen en in de totale populatie sinds 2016 afneemt (zie Figuur 1A).1 De incidentie ligt nu onder het niveau van 2013, het laatste jaar voordat het bevolkingsonderzoek van start ging. Seriese vult aan: “We zien bovendien dat met screening gevonden tumoren veel vaker in stadium I of II verkeren, dus stadia met een betere prognose, dan de tumoren die gevonden worden bij mensen die met klachten naar de dokter gaan. Dit gegeven onderstreept de effectiviteit van het programma.”
De sterfte aan darmkanker toont sinds de start van het bevolkingsonderzoek een geleidelijk dalende trend, zowel in de doelgroep als in de totale populatie (zie Figuur 1B). Seriese nuanceert het beeld: “Hoewel deze gegevens sterk suggereren dat het bevolkingsonderzoek tot minder sterfte aan darmkanker leidt, is er nog geen hard wetenschappelijk bewijs dat dit komt door het bevolkingsonderzoek. Hiervoor is een langere follow-up nodig dan de huidige zeven jaar.”
Internationaal voorbeeld
Seriese meldt vol trots dat het Nederlandse bevolkingsonderzoek darmkanker internationaal als voorbeeld geldt: “Dat komt door de hoge deelnamegraad, de hoogste ter wereld, wat weer samenhangt met de lage drempel om mee te doen. Een ander sterk punt zijn onze hoge kwaliteitsstandaarden voor de laboratoria die de fecesmonsters analyseren, de pathologieafdelingen en de coloscopiecentra. Ons programma is ook heel kosteneffectief; de kosten van één gewonnen levensjaar (QALY) door het bevolkingsonderzoek bedragen € 2.200.”
Corona-achterstand
De coronapandemie heeft ertoe geleid dat het bevolkingsonderzoek darmkanker in 2020 ongeveer drie maanden heeft stil gelegen. “Op 16 maart 2020 zijn we gestopt met het versturen van nieuwe uitnodigingen en vanaf dat moment hebben we degenen die al een test hadden ontvangen, gevraagd te wachten met het insturen ervan”, vertelt Seriese. “Half mei 2020 is het bevolkingsonderzoek weer opgestart op geleide van de beschikbare capaciteit voor coloscopieën en vervolgbehandelingen. Inmiddels is de achterstand ingelopen en wordt er weer volgens het oorspronkelijke schema uitgenodigd en getest. De meeste mensen hebben een uitloop gehad van maximaal twee tot vier maanden. We gaan nog verder uitzoeken wat de gevolgen hiervan zijn; we weten al wel dat in 2020 procentueel niet meer kankers gevonden zijn dan normaal.1 Uit een modelleringsstudie is gebleken dat de schade als gevolg van uitstel met maximaal zes maanden verwaarloosbaar is. Daar hopen we natuurlijk op.”2
Ontwikkelingen
Onderzoekers onder leiding van prof. dr. Gerrit Meijer (Antoni van Leeuwenhoek, Amsterdam) hebben een mogelijk alternatief voor de FIT ontwikkeld, de Multitarget Fecal Immunochemical Test (mtFIT), met een hogere gevoeligheid dan de FIT, maar met behoud van de hoge specificiteit van de FIT. Een klinische validatiestudie heeft laten zien dat de mtFIT goed toepasbaar is en diagnostisch beter presteert dan de FIT.3 Seriese: “Ze gaan in het bevolkingsonderzoek de FIT en de mtFIT naast elkaar onderzoeken, althans bij de deelnemers die daar toestemming voor geven. Over anderhalf jaar is er hopelijk meer te zeggen over de validiteit van de mtFIT als opvolger van de FIT.” (Zie ook het artikel “Nieuwe test voor darmkankerscreening gevoeliger voor voorstadia van darmkanker” in Oncologie Up-to-date 2021, nummer 5).
Een voor 2022 geplande integrale evaluatie van het bevolkingsonderzoek darmkanker door de Gezondheidsraad kan mogelijk tot voorstellen voor aanpassingen aan het ministerie van VWS leiden. Seriese: “Er zal bijvoorbeeld gekeken worden of de Hb-afkapwaarde van de FIT, de omvang van de doelgroep van 55-75 jaar en het screeningsinterval van twee jaar nog voldoen aan de juiste nut-risicoverhouding.”
Een derde punt dat Seriese aanstipt betreft de vraag hoe het bevolkingsonderzoek kan verduurzamen. “We zijn enkele projecten gestart om te kijken hoe we de grote hoeveelheid materiaal die we versturen kunnen verminderen, zonder de gezondheidswinst op het spel te zetten. Bijvoorbeeld door mensen die twee keer eerder een uitnodigingspakket genegeerd hebben, zelf het pakket te laten aanvragen indien ze alsnog mee willen doen. We onderzoeken hoeveel plastic we hiermee besparen en welk effect dit heeft op de deelname en het aantal gevonden kankers. Daarnaast kijken we of we bepaalde plastic of papieren onderdelen van het standaard uitnodigingspakket kunnen schrappen of verkleinen.”
Referenties
1. Monitor bevolkingsonderzoek darmkanker 2020. Te raadplegen via: www.rivm.nl/documenten/monitor-bevolkingsonderzoek-darmkanker-2020
2. De Jonge L, et al. Lancet Gastroenterol Hepatol 2021;6:304-14.
3. De Klaver W, et al. Ann Internal Med 2021;174:1224-31.
Dr. Marinus Lobbezoo, wetenschapsjournalist
Oncologie Up-to-date 2021 vol 12 nummer 6
DEEL DIT ARTIKEL:
